|
« Tibal lo Garrèl », lo primièr roman escrit deliberadament en occitan
en Perigòrd per Loís Delluc en 1958, coneis cinquanta ans pus tard una revirada
de sa segonda partida en francés dins una edicion bilingüa occitan/francés en condicion
de far viatjar lo jove Tibal dins lo monde « modèrn » sens per aquò lo
despartir de sa lenga pairala. L'ocasion de rencontrar l’eròi d'un roman apassionant,
raconte del temps dels uganauds escrit per los joves dels país d'Òc, coma l'indica
lo sostitol, amb de mai las illustracions de Jacme Saraben dins la granda tradicion
de las de Julian Saraben, son pair, autor de las illustracions de la primièra edicion
de Jacon lo Crocant. Se l'istòria se tòrna far sovent dins çò que a de mai terrible,
la lutz avança tanben gràcia a d’òmes de bona volontat acampats altorn d’aquela
mena de projècte cultural menats en totala fraternitat.
|
L'OCCITAN, LENGA DELS POÈTAS E DELS PAÍSANS
Aquò’s en occitan que los paísans del Perigòrd an rescondut l'orror de las guèrras
de religion, persecutats, penduts per milièrs. Apassionat d’Istòria e prigondament
umanista, aquò’s en occitan qu'un regent del Perigòrd sortiguèt de dejós son pupitre,
quatre sègles pus tard, un roman en lors noms, audaciós, devastator, combatent de
totas las ofensas fachas a l'innocéncia, a l'enfància, a l'esperança e a la rason :
« Tibal lo Garrèl ». En francés « Tibal le Boiteux » conta la
traversada d'un Perigòrd a fuòc e a sang per un jove paísan saquejat entre catolics
e protestants dins l'absurd e l'abominable de las guèrras de religion, uèit en tot,
que se seguissèron d’aprèp los manuals escolars de 1561 a 1598. Mas se son jamai
taisadas ?
LO TIBAL PERDUT
Divèrsas publicacions d’aquel roman se son dejà fachas dins lo passat :
- « Tibal lo Garrèl », en presentacion bilingüa occitan/francés, publicat
en 1958 per la maison d'edicion
Aubanel.
- « El Garrel », publicat en catalan en 1963 per Joan Sales dins la colleccion
Club dels Novel·listes.
- « Tibal lo Garrèl » publicat en occitan, en 1968, per lo Libre Occitan.
- « Tibal lo Garrèl/Tibal le Boiteux » primièra partida en presentacion
bilingüa occitan/francés, publicat en 2000 per las edicions de l'Hydre.
Al jorn de uèi, la segonda partida en presentacion bilingüa èra donc pas estada
publicada.
Girard Marty, president de l'associacion « Mémoire et Traditions en Périgord »
situada a Àlans (de Dordonha) (frç Alles-sur-Dordogne) onte nasquèt Loís Delluc
en 1894, aguèt l'idèa vaquí dos ans de comolar aquela lacuna en se vodant a la publicacion
de la segonda partida de las aventuras de Tibal, dins una edicion bilingüa occitan-francés
per restituir lo tèxte d'origina en tot permetre a cadun d'aver accès a quela òbra
maja enfin dins sa globalitat. L'idèa estent de publicar un resumit en tèxte e en
imatges de la primièra partida : « L’Arma que sagna / L'Âme qui saigne »
en introduccion de la segonda partida inedita en francés : « La Carn que sofrís
/ La Chair qui souffre ». Engatgèt dins aquela aventura Jacme Saraben, fotograf,
pintre e illustrator e Joan-Claudi Dugros, majoral del Felibrige, lo traductor occitan
de www.albuga.info e de l'òbra d'Eugène Le
Roy, fin coneisseire de la grafia de la lenga dels trobadors.
Ensemble, tornèron montar a la font : Bernat Lesfargues, poèta e escrivan,
traductor de nombrós autors occitans e catalans e mai que mai amic de Loís Delluc,
mòrt en 1974, e depositari de sos manuscrits. Bernat Lesfargues aviá fisat la revirada
de la segonda partida de « Tibal lo Garrèl » a Cathy Lapouge que i consacrèt
sa tèsi universitària. Tots los elements èran reünits per compausar l'obratge. Los
quatre òmes e lors gentas dònas s’acampèron regularament dos ans de temps per apropiar
au mai prèp l'autor e engenhar aquí un mot, aquí un imatge.
Lo resultat ven de paréisser, prefaciat per Joan Ganhaire, conselhièr general, sensibilisat
dempuèi totjorn a la salvagarda del patrimòni lingüistic occitan. Avèm la jòia,
amb l'acòrdi de Jacme Saraben de publicar aicí la màger part de las illustracions
que a dessenhadas amb afògament e passion, inspirat pel colossal trabalh de recèrcas
documentàrias.
L'ODOR DE LAS CABRAS E DE LA FERIGOLA
I a dins aquel roman aquel contraste terrible entre l'aptituda al bonaür simple
de l’eròi e l’orror incontornabla de l'epòca, comol de l'injustícia per un cort
passatge sus Tèrra. Joan Sales, autor catalan iniciat a l'òbra de Loís Delluc per
Bernat Lesfargues e que decidèt, tot enjaulat qu'èra, de revirar e de publicar lo
libre en catalan l'exprima mielhs que qui que siá :
« Lo roman de Delluc a per ieu l’embelinament sens prètz de tot çò que fai
lo paradís perdut de l'enfància. Aquò’s curiós, parla benlèu jamai de cabras nimai
de ferigola, mas en lo legissent e en lo revirant cresi sentir l'odor de cabras
e de ferigola de mon vilatge » escriviá a Bernat Lesfargues lo 20 d’agost 1962.
Lo trabalh respectuós e amorós de la lenga occitana menat sens trigar per d’òmes
de còr butits per la sola volontat de partatjar lor ideal de fraternitat tòrna d’ara
enavant, comprés en francés, la vertadièrament dimension d’aquel roman universal.
De notar qu’aquela publicacion beneficia del sosten de l'Institut Eugène Le Roy
e del Conselh General de la Dordonha. E se aquel Loís Delluc es pas cineasta, se
Tibal es pas tanpauc Jacon lo Crocant, una adaptacion al cinemà d’aquela grandassa
saga occitana farià sans pagun dobte meravilha.
Sofia Cattoire
L'ISTÒRIA
La vita es rufa entre Bainac, las Milandas e Castelnòu, en quela fin de sègle XVIen,
dins aquel Perigòrd onte catolics e protestants s'entregafan benlèu mai qu’endacòm
mai. Aprèp « L'Anma que sagna », tornam trobar Tibal lo Garrèl, nascut
jos una marrida estèla, dins « La Carn que sofrís ». Mas ni sa flaüta,
nimai sa fronda empacharàn l’òdi, la jalosia, la violença dels òmes de ratrapar
Tibal, malgrat las nautas muralhas de Castelnòu e la proteccion del Capitani uganaud
Vivans. E lo vaquí un còp de mai getat sus las rotas malseguras del Perigòrd, saquejat
per los eveniments, en los subir sens i poder ren cambiar, a la recèrca desesperada
d'un sens a sa vita. Atal se sarra del moment que sa sola consolaira serà la Dordonha,
aquela Granda Aiga, a qui fisarà son destin. Esperam que, coma lo passatgièr del
batèl embriac dos cents ans mai tard, lo flume l'aurà laissat davalar onte voliá.
Joan Ganhaire
|
|
