LA FERRASSIÁ CELÈBRA SOS 100 ANS
Un siti màger per esperar conéisser un jorn lo còr dels òmes de Neandertal

Lo 17 de setembre de 1909, l'abric de La Ferrassiá en Dordonha liura sa primièra esqueleta neandertaliana, seguida de cinc autras jusca en 1921 (escavaments Danís Peyrony e Loís Capitan). Aquelas trobalhas sarradas son prodigiosas mas amagadas per una trobalha facha un an pus lèu en Corresa : l’esqueleta tanben tant anciana de l'Òme-de-la-Chapelle-aux-Saints que, montada a París, soslevarà una polemica demorada famosa, aquela de l’anèl mancant. Amb son biais de gorilla melhorat, faliá lo botar demest los gorillas, los umans, o entre los dos ? Lo debat, agitat, bolegarà longtemps la Parisencalha. Jusca a çò qu'abandonan aquela vision lineària per tròp simplista de l'evolucion. Nòstre pichon clan del Perigòrd montarà solide el tanben a la capitala a la debuta del sègle XX, mas serà remisat dins las resèrvas del Musèu de l'Òme fins a las annadas 70.
Aprèp cent cinquanta ans d’escavaments atengudas, los preïstorians dispausan uèi tot en un gròs de 40 esqueletas completas, o gaireben, per far coneissença amb un pòple que visquèt sus tèrra aquò fai a pus prèp 450 000 ans ! En consequéncia, òm mesura mièlhs uèi çaquelà l'importància de la colleccion de fossils umans de La Ferrassiá e los cercaires vòlon se clinar tornarmai sus aquel abric per mièlhs escotar çò que se’n desgatja... del fons dels atges.
A l’ocasion de la celebracion del Centenari de La Ferrassiá, los 19 e 20 de setembre de 2009, Bruno Maureille, antropològ dels òmes del passat, e Alan Turq, conservator al Musèu Nacional de Preïstòria, balhèron doas conferéncias fòrt instructivas per refrescar nòstras coneissenças e nòstre agach sus aquels Mosterians, tan pròches e tan luènhs, vertadièrament recapis a nòstres biais de lecturas d'òmes modèrnes, especialisats fins a l’extrèm dins nòstre monde industrialisat...

LA FERRASSIÁ TANT IMPORTANTA, TAN MESCONEGUDA

Demest las 40 esqueletas neandertalianas qu’avèm a nòstra disposicion uèi, 9 son estadas retrobadas a Shanidar en Irak e 7 en França, a La Ferrassiá. A els dos, aquels sitis an donc liurat 16 individús sus 40, siá 40% dels especimens. La Ferrassiá es laidonc lo segond jaç al monde sus lo qual se fonda nòstra coneissença d’aquels òmes del passat. Pr’aquò lo nom de "La Ferrassiá" es pas conegut del grand public. La celebracion en setembre de 2009 del Centenari de La Ferrassiá balhèt al grand public l'ocasion de far lo punt sus la riquesa d’aquel siti e d'entreveire las perspectivas de represas dels escavaments que poirián far recular d’un biais important las datacions inicialas. Laidonc, seriam en condicion de viatjar encara mai luènh dins lo temps, fins a quel moment ont visquèt la petita "familha" de La Ferrassiá : un òme, una femna e cinc dròlles que visquèron se n’es ensemble tot al mens al meteis periòde de l'istòria d’aquel pòple estonant.

LO DRECH A UNA AUTRA VITA, AQUÒ FAI FÒRT LONGTEMPS A LA FERRASSIÁ

Òm pensava aver reüssit a conéisser los Neandertalians. De caçaires-acampaires que, coma nosautres e a la diferéncia de las bèstias, se serián representats un al delà. Las sepulturas trobadas çai e lai, a aquela ipotèsi, semblavan balhar fe. Mas vaquí, lo temps passa e las escorcièras non apevadas vielhisson mal. Car de fach, las pròvas mancan. Cal ben èsser conscient del fach que, coma l'explica Bruno Maureille, paleoantropològ :

« L'Òme de Neandertal podiá solide aver de multiplas fòrmas d'activitats simbolicas, mas sèm pas en mesura de ne’n trobar las marcas actualament. »

De mai, i a totjorn lo meteis problèma, grandàs. Avèm retrobats nonmàs quaranta sepulturas neandertalianas en tot e per tot dempuèi lo primièr òme dit "de Neandertal", trobat en 1856 sul siti eponim de Neander en Alemanha. Laidonc tot l'estudi se basa dempuèi cent cinquanta ans sus quaranta individús reputats representar la variabilitat, dins l'espaci e dins lo temps, d'una populacion que visquèt sus tèrra de centenats de milierats d’ans (450 000 ans se l'òm intègra los Preneandertalians) sus un territòri que vai de l'Atlantic a l'Altaï, en passant per l'Asia del Sud-Oèst e lo Pròche-Orient e. Aquò balha una estrementida…

LA BÓSTIA DELS ESPLECHS LIURA DE TRÒCES DE VITA

Alan Turq, preïstorian e litician, se passiona precisament a l'estudi de las solas marcas evidentas que se posca retrobar, manca las esqueletas, a saber : los esplechs en pèire talhada que testimonhan de las diferentas fòrmas d'industrias liticas complidas pels Òmes de Neandertal a l'epòca mosteriana. Se fonda suls sols fachs e lor repeticion, en la matièra, per elaborar de novèlas ipotèsis concernant lo biais de viure e los comportaments d’aquela autra umanitat.
D’esplechs talhats e tornar talhats mantun còp, retrobats dins lors pesadas, contan lors viatges dempuèi lo ranvèrs de Brajairac ont se provesisson en excellent frejal fins als Causses de Carcin, ont abandonan de còps que i a los ultimes bocins retocats. Un estivatge dins las piadas dels tropèls que son la sorga de vita d’aquels caçaires-acampaires en condicion de percebre tots los messatges de la natura. Aquò’s benlèu aquela escota, aquela soplesa, que constituïsson lo grand escart entre els e nosautres, coma zo supausa lo cercaire en aquels tèrmes :

« Los objèctes que constituïsson lors esplechs son fachs per durar, son plan malleables, plan modificables. Neandertal, aquò’s qualqu'un de plan sople, de plan adaptatiu, a la diferéncia de l’òme modèrne de mai en mai especialisat. Aquò’s pas un azard se visquèron mantun centenats de milierats d’ans sus tèrra, fàcia a de cambiaments climatics extrèmament violents e fòrts. »

Fòrça es de constatar qu’avèm pas fonccionat del meteis biais. Dempuèi l'egemonia de las lamas de frejal, consideradas per nòstres aujòls dirècts coma lo sol esplech acceptable aquò fai 25 000 ans a pus prèp, nous sèm dirigits vèrs una especialisacion totjorn mai ponchuda de cada esplech e de cada individú. A l’encontrari, observam en çò dels Òmes de Neandertal una soplesa, una libertat, una facultat d'adaptacion ligada a una relacion intima a la natura sens autra règla que la de la subrevita.

LA VITA EXISTÍS AVANT LA MÒRT, AQUÒ’S SEGUR

Aquò fai vint ans qu’avèm pas tornar trobat de novèla sepultura neandertaliana. Autant dire qu'es mai rare de ne’n trobar una que de descobrir una cròsa preïstorica ornada. Aicestas fan grand bruch. Per lor beltat que nos tòca, aquel signe de reconeissença que nos rapròcha de nòstres aujòls dirècts, los Homo Sapiens. L'Art, aquò’s nosautres. Mas Neandertal, vertadièrament, aquò’s qualqu’un d'autre. Coma li far una plaça ? Òm a reüssit a lo sortir de la casa de l’anèl mancant ont lo primièr estudi de l'Òme de La Chapelle-aux-Saint menada per Marcelin Boule aviá agut tendéncia a l'embarrar. Jusca al cap Marcelin Boule refusarà en mai de concebre que Neandertal aja pogut enterrar sos mòrts. E totparier, aquò’s precisament gràcia a sas sepulturas, sos defunts inumats, que los cercaires capitèron amb le temps de lo tornar dins l'umanitat e benlèu quitament un pauc tròp dins nòstra umanitat, nòstra cultura pastada de religion. Enterra, laidonc crei. L’acorchi foguèt viste pres. Mas sa plaça es benlèu endacòm mai. Dins un monde ont per nosautres belcòp demòra d’acceptar, sens nòstras referéncias. Enterrar los mòrts, aquò’s aparar lors còs d'un poiriment en plen aire e d'una ataca de carnivòrs, coma la ièna de las cavèrnas. Per lo demai, cal demorar prudent. Coma z’explica Bruno Maureille, que consacra sa vita a l'estudi dels sitis e dels vestigis neandertalians :

« Ren pòt sosténer l'ipotèsi d'una cresença dels Òmes de Neandertal en l'al delà. »

En causa del pauc d’especimens retrobats, es dificil d’un autre costat de trapar tota la variabilitat de lor populacion, d'un grop a l'autre, sus tot lor territòri. Bruno Maureille observa que los mòrts enterrats son essencialament d’individús fragils, los mai joves, los mai vièlhs, los mai malauts. Malurosament, un escapolon non representatiu, laidonc. Son aquels qu'òm a retrobats inumats jos l'abric de La Ferrassiá. Per quala rason ? Lo sabèm pas pel moment. Çò que sabèm vertadièrament, aquò’s que i a una vita abans la mòrt, e aquò’s benlèu jà sus aquela realitat que nos cal avançar.

LO SÈXE DELS NEANDERTALIANS

Lo cercaire joslèva un autre problèma, e non dels mindres, sus lo qual nos sèm contentats d'a pus prèp.Dins la literatura scientifica, los Neandertalians son òme o femna segon que son galhard o gracils. Del còp, òm crea una populacion ont lo dimorfisme sexual es fòrt accentuat :

« Tots los òmes gracils venon de femnas e totas las femnas robustas venon d’òmes… »

Bruno Maureille explica que la metodologia infalhibla utilisada per nòstra espècia, que se refèra als òsses de las ancas, pòt pas s'aplicar als Neandertalians manca de s'engolir dins un camin d’enlòc, lor morfologia demorant tròp diferenta de la nòstra :

« Per qualques endrechs coma la region pubiana, totas las ancas neandertalianas son de las ancas femeninas e per l'òs iliac onte lo muscle grand culal vai s'inserir, totas las ancas neandertalianas son de las ancas masculinas... »

Cal tanben dire e tornar dire que l'òm manca crudèlament d'òsses de las ancas mosterianas ben conservadas. Òm a en realitat pagun mejan uèi de poder determinar d’un biais certan lo sèxe dels Neandertalians.

LOS ESCAVAMENTS MENATS A LA FERRASSIÁ

Cent cinquanta ans aprèp lor retorn demest nosautres jos fòrma d'un modèst batalhon de quaranta esqueletas a pus prèp completas, los Neandertalians demòran plan mal coneguts. Trobats aquò fai un sègle, los sièis primièrs individús de La Ferrassiá foguèron sulcòp mandats a París, coma zo volián los uses e costumas scientifics de l'epòca. Vagament utilisats per Marcelin Boule per sosténer son estudi biologic de la vedeta de l'epòca : l'Òme de la Chapelle-aux-Saints, tengut per l'arquetipe del Neandertalian, foguèron plan longtemps cantonats dins la categoria "segond ròtle". Los fossils umans de La Ferrassiá foguèron vertadièrament estudiats sul plan biologic nonmàs en 1972 per Joan-Loís Heim. Conta aquel estudi dins nòstre dorsièr titulat : "Neandertal, lo pair de la preïstòria". Son trabalh es representat per la publicacion de doas monografias :

Mas dins aquelas caissas que venon de La Ferrassiá, un intrús s'èra engulhat : "La Ferrassiá 4" qu'òm cresiá eissit d'una sepultura dobla de novèls-nascuts (La Ferrassiá 4 e La Ferrassiá 4 bis). Aquel petit Neandertalian proveniá en realitat del jaç del Mostier, situat a 20 qms. En 1914, Danís Peyrony i aviá trobat aquel novèl-nascut dont aviá mandat los òsses los mai significatius, l'umerús e l’òs de la cuèissa drechs, a París. Dins l’embolh de l'aprèp guèrra, èran aladonc estats recaptatas amb los de La Ferrassiá. Aquò’s nonmàs en 1996 que las autras partidas de la esqueleta del nenet del Mostier foguèron tornar trobadas dins las resèrvas del Musèu Nacional de Preïstòria de las Aisiás, eissidas del fons Peyrony, fondator del Musèu. L’escavament de la esqueleta d’aquel nenet foguèt laidonc fisat a Bruno Maureille per Joan-Jacme Cleyet-Merle, conservator en chefe del Musèu Nacional de Preïstòria. Las informacions provenent d’aquela petita esqueleta son d'un grand interès puèi que poirián, d’aprèp lo cercaire, nos permetre de mièlhs percebre las diferéncias geneticas entre Neandertal e nosautres. L'enjòc demorant de determinar se sèm o non de la meteissa espècia, coma z’explica Bruno Maureille dins nòstre dorsièr consacrat al Mostier titulat : "Lo grand viatge dins lo monde civilisat de las doas esqueletas neandertalianas desenterradas del Mostier."

E per èsser complet, precisam que la darrièra campanha d’escavaments menada a La Ferrassiá lo foguèt per Enric Delporte de 1968 a 1973. A liurat una setena esqueleta, un dròlle que teniá 2 ans apelat "La Ferrassiá 8". Aquela tròba foguèt seguida d'una publicacion pluridisciplinària titulada :

PENSI DONC ENTÈRRI

La represa dels escavaments a La Ferrassiá, projècte al qual se son atalats Alan Turq e Bruno Maureille e mai una còla pluridisciplinària de l'Universitat de Bordèu, aurà per tòca primièra de tornar veire las datacions, mission impossibla sus la basa de las colleccions d'òsses retrobats, acapçats, tornar empegats, amb de còps que i a de la pega a peis que balha lòrs de las mesuras sa pròpria data de fabricacion. Laidonc s'agís de retrobar de vestigis non contaminats dins las jaças arqueologicas demoradas en plaça e non modificadas.
L'enjòc es de talha. Alan Turq explica que se las novèlas datacions supausadas, que poirián aver son origina a –80 000 ans, son confirmadas, caldrà ben fin finala acceptar que l'idèia d'enterrar los mòrts a pogut venir als Neandertalians d'èls quitament, sens que aguèsson besonh de s'inspirar de las practicas dels Homo Sapiens que an per endrech costejats. L'idèia d'un periòde pro long de coexisténcia (vint mila ans, de –50 000 a –30 000 ans a pus prèp) fai son camin amb aquela d'escambis que serián pas estats un simple "pompatge" per de jos-òmes un pauc borruts d'una cultura mai elevada. Coma per azard, la nòstra...

QUÉ DE NÒU ? LA FERRASSIÁ !

Basta ! La Ferrassiá a enquera dins sos estrats de messatges intactes daissats per aquels umans autres que nos enfachinan tant. Caliá veire la mescla de curiositat e de tendresa dins los gèsts e los uèlhs dels Homo Sapiens Sapiens autorisats aquel dimenge 20 de setembre de 2009 a téner entre lors mans lo motlage de la clòsca de l'Òme de La Ferrassiá I, lòrs de la conferéncia balhada per Florença Landais, per comprene nòstre estacament comun a aquel cosin vertadièrament fòrt brave consol !

Sofia Cattoire