LA PREÏSTÒRIA, COMA SE I ÈRETZ !
Percussions sus frejals e siblaments de sagaias, ponctuats per los crits de glòria
o los renècs adeqüats, La Chapelle-aux-Saints s’ofriguèt, per lo cent dosen aniversari
de la descobèrta de son vièlh Neandertalian, un concèrt de sonoritats preïstoricas
vengudas raras dins nòstres ranvèrs. Al programa de las festivitats figuravan de
fach lo campionat europèu de tir al propulsor preïstoric e una partida del campionat
mondial de tir de precision organizat per la World Atlatl Association basada als
Estats-Units. Nicolau Audebert nos faguèt descobrir lo biais de far de fuòc sens
aluquetas e fabricar d’esplechs copants sens metal, juste a partir d'un blòt de
frejal talhat de man de mèstre. Demest los convidats de marca a la taulada preïstorica,
avèm agut lo bonaür de far coneissença amb tres amics que trabalhan ensemble per
una vision incarnada e umana de la preïstòria. Marc Klapczynski, autor del roman
"Ao, l’Homme Ancien", Clara Troilo, autora de l'album "AO, petit Néandertal" e Amanieu
Roudier que l’a illustrat, amb aquel engenh e aquela sensibilitat que desvolopa
dempuèi jà nombrosas annadas, tant ben per las bendas dessenhadas dont es l'autor
coma per las nombrosas parucions scientificas per que fuguèt sollicitat.
L'INTUICION ROMANESCA DEL MESTISSATGE
Amont sul pech d’onte nòstres luenchencs predecessors seguissián l’estiva dels tropèls
salvatges, Marc Klapczynski e Clara Troilo nos contèron lo biais estrange dont lo
personatge d'Ao a tustat al mesma moment a la pòrta de mai d’un imaginari, coma
per los acampar. Laidonc que Amanieu Roudier balhava vita a la rossa neandertaliana
"Vo’hounâ" que a de poders d’Ao, la deessa-mair, Marc escriviá sa trilogia alentorn
del personatge d’Ao, lo darrier Neandertal. Sens zo saber, avián balhat lo mesma
nom a una idèia que defendián cadun de lor costat e que pòrtan d’ara enlà ensemble.
Al delà de las divisions, de las ierarquias fondadas entre las diferentas esqueletas
trobadas e las industrias liticas que lor son associadas, Marc e Amanieu fan sens
bruch tombar las barrièras car senton l’umanitat coma un ensemble, pr’aquò infinidament
variat, mas dotat per cada individú de l’empatia necessària per comunicar e escambiar
amb los autres. Tots dos an dempuèi longtemps l’intuicion que Neandertal e Cròs
Manhon se son rencontrats e se son crosats, al sens de apariats. Aquel mestissatge
es la trama de lors òbras respèctivas, l’intuicion comuna que fondèt lor amistat.
Una idèia que comença de far son camin tanben dins lo monde scientific.
QUE DITZ LA SCIÉNCIA SUS AQUEL MESTISSATGE ?
Lo Max Planck Institut de Leipzig a publicat coma cadun zo sap en mai 2010 las donadas
que afortisson l’ipotèsi de la crosada entre Neandertal e Cròs Manhon. Aquò faguèt
de bruch e las conclusions fuguèron d’unes còps fachas a la lèsta. Laidonc, ensajarem
de far lo punt amb qualques mes de reculada sus aquela question, mai que mai gràcia
a Brunò Maureille, antropològ dels Òmes del Passat, que balhava amb Alan Turq, preïstorian
especialista de l'industria litica, lo dissabte 7 de mai 2011 al Pòl Internacional
de la Preïstòria de Las Àisias una conferéncia sul tèma : Neandertal, novèls
resultats sus un vièlh fossil.
Brunò Maureille tòrna sus aquels resultats e sus lor portada qu’es pas de negligir :
« Sèm a tornar veire qualques uns dels mai grands paradigmas que existavan
dins l'istòria de nòstra disciplina. Sèm a comprendre que pendent gaireben cent
ans, nos sèm benlèu enganats sus la posicion cronologica de las principalas sepulturas
neandertalianas del Sud Oèst de la França. E de mai, sèm a mostrar que i a diferents
gèstes envèrs los defunts d’après las tradicions culturalas, las condicions environamentalas,
los territòris. Òm comença de préner la mesura de la diversitat de la cultura mosteriana.
Aquò’s un tresvirament tal que qualques uns de nòstres amics anglò-saxons son mens
lèstes que nosautres a acceptar aquela mena de resultats, benlèu tanben en rason
de nòstre biais de trabalhar. Sèm fòrt estacats a las donadas, els son belcòp mai
ipoteticò-deductius que nosautres, aquò’s pas lo mesme biais de far de la Sciéncia.
E anèm lo retrobar amb l'interpretacion de las donadas sus la disparicion dels Neandertalians.
Abans la tròba de l'Òme de Sant-Cesari, la vision d’aquela disparicion èra fòrt
simpla. Neandertal èra l'artesan del Mosterian, los Òmes modèrnes arribavan amb
las primièras industrias del Paleolitic superior. I aviá cambiament cultural e biologic.
Lo Paleolitic superior aquò’s talament melhor que lo Paleolitic mejan que los paubres
Neandertalians podián pas resistar e èran ben fòrçats de desaparéisser. Puèi, escavaments
de Francés Lévêque dins lo famós jaç de la Roche-à-Pierrot a Sant-Cesari, tròba
de vestigis umans dins un nivèl qu’es reputat liurar una industria de transicion
entre lo Paleolitic mejan e lo Paleolitic superior, a saber lo Castèlperonian, mas
que met en òbra de modalitats de produccion de supòrts litics de tipe Paleolitic
superior. Tròba d’aquela esqueleta, donc, e manca d’astre per qualques paleoantropològs,
pensavan trobar un Òme modèrne e non, an trobat un Neandertalian. Vertadièr tresvirament
scientific encara un còp ; l'anóncia d’aquela descobèrta associada a sa datacion
a congreat dins la fòrt preclara revista "Nature" una quantitat d'articles
a plec fenomenala e a vertadièrament aviat un debat que demòra totjorn enfuòcat.
LO MESTISSATGE DEMÒRA UNA IPOTÈSI DE CONFIRMAR
Abans, òm aviá una pro longa lista de totas las ipotèsis que poirián explicar la
disparicion dels Neandertalians, que anavan de lor evolucion biologica en Òmes modèrnes,
aquò òm i crei pus puèi que los primièrs òmes modèrnes an prèp de 120 000 ans
al Pròche Orient e mai benlèu mai en Africa de l'Èst, jusca al genocidi en passant
per un fòrt feble mestissatge. Aquò nos fasiá tot un ensemble d'ipotèsis que podián
èstre consideradas, en tot demorant mai o mens discutidas. Avèm laidonc pensat que
la paleogenetica poiriá nos permetre de respondre d’un biais diferent e definitivament
a aquela question. Perqué ? En rason mesma del supòrt de la genetica, l'ADN.
Sèm capables de comptar aquelas basas : adenina, citosina, eca, capables de
las comptar una a una, e donc de las comparar e coma se sap qu’aquelas basas representan
lo supòrt de l'informacion genetica, se l’òm èra capable de botar en evidéncia de
diferéncias plan fòrtas a aquel nivèl entre los Neandertalians e los Òmes modèrnes,
òm pòt considerar qu’aquelas diferéncias son tròp importantas per considerar que
Neandertalians e Òmes modèrnes apartenon a la mesma espècia Homo sapiens. En estudiant
qualques gènes, òm poiriá enfin comprendre qualas èran las causas d’aquelas diferéncias
biologicas. Vos l’acòrdi òm parla biò, òm parla pas de comportament a aquel nivèl.
Lo primièr article es publicat en 1997, aquò’s tot recent. Avèm donc aquí lo primièr
estudi de l'ADN d'un Òme de Neandertal, l'ADN que es transmés sonca per las femnas,
l'ADN mitocondrial, e òm tròba las diferéncias entre l'Òme de Neandertal e un escapolon
de mai de milièrs d'individús umans de uèi talament fòrtas que qualques scientifics
ne tiron la consequéncia definitivament en 1997 : aquò i es, es acabat, l'Òme
de Neandertal es tombat de l'arbre de nòstra familha, aquòs ben un paubre cosin
que s’es avalit per çò que èra biologicament diferent de nosautres. " L'Òme
de Neandertal tomba de l'arbre " dòna en titól a aquel moment « Libération »
en cobèrta.
Tota una tièra de trabalhs son congreats que van de mai en mai lonh dins la compreneson
d’aquelas donadas geneticas, anant quitament jusca a l'analisi de qualquas sequéncias
de gènes. Gènes que son implicats dins las capacitats lengatgièras, gènes que sont
implicats dins la color de la pèl, e tots aquels resultats van dins lo mesma sens.
La distància genetica entre los Neandertalians e nosautres es tala que la separacion
entre las doas linhadas es forçadament fòrt anciana, practicament 600 000 ans.
Las diferéncias existantas entre els e nosautres s'explican per aquela evolucion
fòrt anciana de las doas linhadas l'una parallèlament a l'autra siá. Per çò qu’es
de l’existéncia de gènes identics, s'explica per de fenomèns d'omologia (lo mesme
fenomèn evolutiu dins doas linhadas diferentas) entre la linhada neandertaliana
e la dels Òmes modèrnes, tot es clar.
Tot aquò anava plan coma cal jusca en 2010 quand la mesma còla que la que publiquèt
l'article de 1997 discutís los resultats portant sus lo primièr genòm nuclear neandertalian.
Fuguèt realisat sus de donadas geneticas que venián de la resta de tres individús
diferents del jaç de Vindija en Croacia. A partir de l'analisi de 4 miliards d’aquels
nucleotids, remarcan qu'una partida de la variabilitat genetica de tres individús
actuals europèus e asiatics, relativament a dos individús originaris d'Africa, s'explicariá
melhor se òm supausa d’escambis genetics entre de populacions non modèrnas coma
los Neandertalians e las linhadas ancèstralas dels Europèus e dels Asiatics.
Uèi aquela ipotèsi es discutida per la comunautat scientifica d’autant que la còla
del Max Plank prepausa un territòri, lo Pròche-Orient e una data, aquò fai prèp
de 80 000 ans, quand e a la quala una petita partida d'una populacion neandertaliana
auriá escambiat qualques gènes amb los òmes modèrnes.
En resumit, vaquí lo scenari que qualques uns imaginan. La populacion neandertaliana
progressa dins lo temps geneticament dempuèi 450 000 ans puèi vai s’avalir
vèrs -30 000 ans. E puèi, avèm de populacions d'Òmes modèrnes. An progressat
dins lo temps tanben e aquò fai 40 o puslèu 30 000 ans, aquels Òmes modèrnes
van se retrobar pertot sus l’ancian monde e l’istòria de las diferentas linhadas
d’Òmes modèrnes colonisant diferents territòris poirián explicar una partida de
la diversitat actuala del pòblament uman. Mas, en fonccion de las donadas qu’avèm,
òm pòt tanben admetre que, sus la basa d'un escambi genetic, una partida de la variabilitat
genetica dels Òmes actuals chineses, melanesians e europèus, per rapòrt a la dels
Africans, s'explica melhor per un escambi genetic amb de populacions non modèrnas
(coma los Neandertalians) puslèu que per la compreneson de la complexitat de l’istòria
genetica de las diferentas linhadas d’Òmes actuals.
Donc, me sembla que pòt i aver una autra ipotèsi. Aquela variabilitat qu’avèm chas
los Òmes actuals s'explica per la totala desconeissença qu’avèm de nòstra quita
istòria, l'istòria evolutiva del Òmes anatomicament modèrnes dempuèi lor origina
jusca als temps presents. E vau illustrar aquela idèia per un resultat que fuguèt
publicat la mesma annada que lo de l'ADN nuclear de l'Òme de Neandertal e que es
passat totalament per malha.
D'autres scientifics se son interessats als genòms nuclears de cinc individús d'Africa
del Sud. Monsenhor Tutu que es un Batou e quatre Bushmen del desèrt du Kalahari.
Fin finala, an trobat mai de diversitat genetica entre los Bushmen del desèrt de
Kalahari dos a dos qu'entre les populacions europèa e asiatica. Çò que vòl dire
que la variabilitat entre las populacions al nivèl genetic es talament vaste e complèxe
a comprendre que podèm pas nos basar sus aquels sols resultats per considerar qu'una
partida de nòstra variabilitat s'explica per d’escambis genetics entre los Neandertalians
e los Òmes modèrnes.
Aquò’s tota aquela istòria que cal ensajar de comprendre ara, la de nòstra evolucion,
per comprendre qui sèm al nivèl biologic. Pr’aquò cal ben préner la mesura de l'extraordinària
valor dels resultats obtenguts per nòstres collègas de la còla de Svante Pääbo sus
l'ADN nuclear de l'Òme de Neandertal. Aquò’s un resultat scientific vertadièrament
espectaclós, de pas creire. Òm pensava qu’èra pas possible d'obténer aquel tipe
de resultats scientifics en 1997, quand avèm agut la prumièra partida de la sequéncia
genetica mitocondriala dels Neandertalians. Aquò’s una proesa tecnica extraordinària
e aquò’s un vertadièr viratge dins l'istòria de nòstra coneissença de la biologia
umana.
Abans aquela data, 2010, quand òm voliá comprendre l'òme actual, òm lo comparava
als grands monards. Aquò èra sus la basa d’aquel patrimòni genetic qu'èrem capable
de far de comparasons. Ara, podèm zo far amb nòstre mai pròche cosin preïstoric.
E mai se sei naturalament pas competent per far une tala evaluacion, aquel resultat
scientific es per ieu nobelizable.
Çaquelà, caldrà esperar d'autras analisis, d'autres individús, d'autras sequéncias
de genòms nuclears, d'autras reconstitucions d’aquel genòm nuclear d'autres Neandertalians,
de fossils del Paleolitic superior, de fossils del mesolitic, que venon los uns
e los autres de diferents territòris del monde e, podètz me creire, aquò’s plan
dificil d’obténer.
Nosautres paleoantropològs, lèvam sul terren dels ossaments umans que balham a nòstres
collègas paleogeneticians e, pel moment, avèm mai de reviradas, valent a dire que
sèm pas capable de retrobar l'ADN ancian, que de succès que nos permetrián de retrobar
e de reconstituar un jorn lo genòm nuclear d’aquels individús. Vaquí pel moment
las limitas de la paleogenetica umana. »
UNA ESTONANTA TROBALHA EN OUZBÉKISTAN
De retorn de Siberia e de passatge a La Chapelle-aux-Saints, a l'ocasion d’aquela
Fèsta de la Preïstòria, Marilèna Patou Mathis, directritz de recèrca al CNRS e responsabla
de l'unitat d'Arqueozoologia del Laboratòri de Preïstòria del Museum Nacional d'Istòria
Naturala, nos a balhat una entrevista ont evoca las darrièras tròbas fachas en Ouzbékistan.
Lòrs dels escavaments arqueologics menats sul siti d’Obi-Rakmat, d’unes vestigis
de las doas umanitats serián apareguts entremesclats : una calòta craniana
pro anatomicament modèrna e de dents pro arcaïcas e pròcha de las dels Neandertalians,
associats a d’espleches dificiles a interpretar, supausat de transicion entre lo
Mosterian e lo Paleolitic superior per d’uness e lo tot remontant a environ 70 000
ans. En clar, se l’òm considèra que Neandertal, eissit d’Homo Erectus, fai son aparicion
en Euròpa de l’Oèst aquò fai mai de 300 000 ans, e se l’òm considèra qu’Homo
sapiens l’i rejunh aquò fai 40 000 ans, a la vista d’aquelas recentas descobèrtas,
lo rencontre auriá pogut se far endacòm mai, dins aquesta circonstància en Asia
centrala, e avant, valent a dire aquò fai puslèu 70 000 ans.
UNA TRESENA LINHADA UMANA TROBADA DINS L’ALTAÏ ?
Brunò Maureille es fòrt prudent per çò qu’es d’aquela interpretacion. En efècte,
d’autres scientifics considèron que la morfologia de la clòsca del specimen d’Obi-Rakmat
es mai primitiva que modèrna e que l’òm pòt considèrar que mostrariá lo barrejadís
de las doas linhadas (neandertalian e modèrna). Aicí encara, çò que seriá demostrat,
es que la variabilitat de l’istòria fòrt anciana del pòblament de l’Eurasia es belcòp
mai complèxa que çò que cresiam. Encara un còp, un paradigma tomba. Lo de la sola
existéncia en Eurasia alentorn de -50 a 30 000 ans de doas linhadas :
la dels Neandertalians e la dels Òmes modèrnes. De fach, los resultats sus las donadas
paleogeneticas d’una onça de la man d’un fossil trobat dins lo jaç de Denisova (Altaï)
demostrariá l’existéncia d’una tresena linhada umana eurasiatica. Sus la basa de
l’ADN mitocondrial d’aquel fossil, de la d’un quinzenat de Neandertalians e dels
Òmes actuals (e d’un Òme modèrne del Paleolitic superior de Russia) òm supausa que
lo darrier aujòl comun de la linhada que a menat a Denisova amb la del Neandertalian
e dels Òmes modèrnes auriá un milion d’annadas. Aquela chifra es gaireben de pas
creire (e encara un còp cal èstre prudent). L’estudi del genòm nuclear d’aquel fossil
de Denisova comparat a lo de cinc Òmes actuals demostrariá qu’aquela linhada d’Altaï,
gaireben desconeguda paleoantropologicament (avèm una onça de la main en roïna per
las analisis de paleogenetica e un tresen caissal), auriá contribuat a 4 a 6% del
genòm dels Melanesians. Òm zo comprend, devèm èstre fòrt prudent amb aquels resultats
e pas tròp afortir qu’avèm comprés nòstra istòria evolutiva e la de las linhadas
d’Òmes fossils non modèrnes.
CORATGE, ESCAVEM !
Totas aquelas pistas de recèrca devon èstre contunhadas, en modifiant benlèu qualques
còps nòstre regard. Coma l’explica Marilèna Patou Mathis, se aquel crosament s’es
ben passat entre Neandertal e Cròs Manhon, aquò’s benlèu que de quel temps, els
se son pas vists coma doas espècias diferentas. Aquò’s nosautres que avèm montat
de diferéncias entre los èstres. Nòstra classificacion de las espècias eissidas
del sègle XIXen classificacion de las espècias eissidas del sègle XIXen
e de son ideologia que plaça los Negres jos los Blancs e los fossils jos los vius
es segurament de tornar considerar.
Çò qu’es interessant en preïstòria aquò’s que a cada còp qu'òm avança, las datas
reculan, las etiquetas vòlon e los parcors virolejan. Caldrà ben admetre que ren
es linear, ni l’evolucion de las espècias, nimai los desplaçaments dels èstres vius.
La sola causa dont sèm a pus prèp segur aquò’s qu’arribarem jamai a resumar 99,9%
de nòstra istòria – la preïstòria – en un camin unic que mena de las originas a
nòstre "apogèu". Alara, coratge, escavem !
Sofia Cattoire
|
