DEMPUÈI TRENTA ANS PEIRAGUDA TALHA L'ÒC A FLOR DE BORDON... MAS ATENCION : LOS TROBADORS SON PAS DE COLHONS !

« Coma lo fènix »

lo cant de Peiraguda

En 1977, Gina Bonnefon, inventritz d’una cauna ? Non. Aquela annada farga lo nom del grop de cantaires-poètas "trobadors" sarladés del sègle XX : « PEIRAGUDA ». Van venir los ambassadors de la vertadièra cançon occitana, d’aquela lenga d’òc, rufa, cauda, rocassuda, "crocanta", tendra o violenta, sensuala e carnala :

« … lengatge cantaire, un tan doç paraulís, talament amistós, talament calinhaire… qu’es vièlh coma lo temps de la pèira agusada, mas ont l’òbra latina a botat son empeut… » Mery de Brajairac, poèta.

Montinhac… per festejar los 30 ans !

Aquel ser del 17 d’abril de 2009, dins un silenci de còps que i a sacrat, èrem mila a Montinhac, d’alentorn, de França e d’endacòm mai - parlant o parlant pas "crocant". Nòstres còrs vibravan e aviam la carn mòla en escotar aquels cantaires, poètas e contaires : femnas e òmes de l’amistat, de l’amor, del partatge, de la glòria e de la revòlta, venguts credar que la tèrra d’òc èra pas un mite e qu’èra pus viva que jamai.

« Peira aguda, peira agusada, coma l’ongla del diable », « rufa, dura coma un ròc », aquela del « país de l’òme » – d’aprèp la formula fargada per Miquèl Testut.

 Coma un fènix…

Lo fènix renais totjorn de sas cendres. Occitania, tèrra de nòstras raices, tèrra de fraternitat, d’amor e de partatge, mas tanben de luchas, de revòltas e d’esquices, tèrra umiliada, bassacada, pilhada, tèrra de las gents d’aicí… los sègles de crosadas, d’opression, d’interdits, de messorgas e bufècas promesas, de temptativas sornarudas d’un "poder" per eradicar mila ans de cultura e de lenga an pas capitat. Coma zo ditz Claudi Marti : sèm « un país que vòl viure » ; «  la lenga que parlam es patrimòni de l’umanitat, es la lenga de la libertat ! »

LO FLUME E LA SORGA
Lo Concèrt dels Peiraguda a Montinhac

Transportats èrem aquel ser a Montinhac e aquò fuguèt la rarissima rencontra de sensibilitats e lo bonaür qu’an los Peiraguda de far partatjar lors votz, lor paraula, lors melodias amb aquels mots que nos parlan de l’estacament a nòstra tèrra d’Òc, de nosautres, del present, de l’avenir mai que malsegur, de la memòria collectiva, de l’istòria de cadun e de caduna d’aquels òmes e femnas que son nòstras vertadièras "raices" e non pas solament nòstres aujòls. Amb de mots simples, expressius, portaires d’èime e de sensacions, sabon dire la fraternitat, la tendresa o la revòlta, lo coratge, la generositat e lo paratge. Salinié a cantat : « Pincadas al còr de mon país / ai de tan prigondas raiç / ai de tan rebèlas raiç / que degun me podrà desregar… »

« L’ensemble [Peiraguda] sauta las barradissas de tots los còrs, comunica amb totas las intelligéncias e impregna totas las memòrias »

Alain Armagnac, Le Journal du Périgord, agost 2009

e Gineta Bonnefon resumís atal la "Peiraguda Brotherhood" (una guinhada a una fraternitat de pintres anglés…) :

« Òm s’es totjorn sarrats per eissugar nòstras lagremas de tristum o de jòia »

Peiraguda, cantaires d’Òc

Aquò’s a un grand escrivan, contaire, animator, ensenhaire e cantaire, l’amic Chava (Danièl Chavaroche per los non intims) que daissi amb plaser far tornar viure lo film-epopèia d’aquel grop mitic dins son requist obratge, Peiraguda, Chanteurs d'Òc, publicat aquesta annada en çò de l’editor e fotograf Francís Annet. Aquò’s un libre passionant, clar, sincèr, calorós e rocassut, d’aquel que parla "crocant" e qu’òm aima per son intelligéncia, son còr e son grand biais de la bona umor occitana, plan segur. Amb Patric, Joan, Gineta e « los jòunilhons » de la novèla generacion, Pascal e Rafaèla, Chava nos fai tornar viure tots lors sovenirs e, al fial dels rencontres, « la joiosa frairalha » evòca Rimbaud, Baudelaire, Brassens, Ferré, Cabrel, los Beatles e tots los companhs de rota que an partatjat lor aventura estrambordanta. Dins un subrebèl tèxte (pagina 23) Patric Salinié ne’n ditz long suls "folclós", los passadistas e los novèls "eretics" dont los parents, grands-parents e rèire-rèire-grands-parents avián (coma los meus) viscut « lo senhal », e èran estats vimzelats tre qu’ausavan prononciar un sol mot de « patès », lor lenga mairala. Renegant lors raices, los regents « ussards negres de la Republica » utilisavan aquel biais de far bèstia e crudèl, ignòble e ofensant, aprenent per la fòrça e la constrencha que « es bon bèc que de París » ! Cent ans d’escòla per escanar l’occitan !

De marcar amb una pèira blanca :

1968 – Lo Larzac, « La Caverne » de Peirigüers e non de Liverpool ! lo metge-poèta Boissel, los primièrs duòs Patric Salinié/Joan-Loís Garrigue (aquel d’aquí daissarà lo grop aprèp sièis ans d’istòria comuna).

Ivèrn de 1977 – Doma… la vertadièra aventura comença.

1978 – Albi, Montinhac, Comarca e Montpelhièr. Sortida del primièr 33 torns vinil, « Lo Leberon ». Lo regretat Gilbèrt Guillaume serà lo companh d’un an, mas « un Peiraguda per totjorn ».

1980 - "Raïç" (amb la contrabassa e lo violon fòlc de Bernat Gilet), lo segond 33 torns.

1981 - Annada clau e novèla consecracion : lo majoral del Felibrige, Joan Monestier, demanda a Peiraguda de compausar l’òda a la Reina, « La Margarita Blanca  », per la felibrejada de Sarlat. Lo folclòr es revisitat : "folk-lore", aquel mot dont l’etimologia, le primièr biais, lo biais vertadièr, es « lo cant, la creacion viva e espontanèa del pòple » mas que es ailàs lo mai sovent vengut, coma l’escriviá Joan-Pau Verdier, « un produch de musèu, lo trompa-desespèr d’un pòple avilit » (Le Magazine Littéraire, mai 1973).

Estius de 1979-80-81-82 - Concèrts plaça de la maison comuna a Sarlat amb Marti, Los de Nadau, Perlinpinpin Fòlc.

Lo libre de Danièl Chavaroche es un « must », una òbra de mestre, un tresaur : una mina de testimònis e d’anecdòtas vibrants sens fiorituras d’estile.

L’Apoteòsi
A las Termièras de la Tradicion e de la Modernitat

Aquel jorn, lo 17 d’abril de 2009, Joan Bonnefon, Gineta Bonnefon, Pascal Bonnefon, Patric Salinié, los Peiraguda de la primièra ora – amb Danièl Chavaroche e los musicians Jacme Gandon e Francés Paoli – avián convidat lors « fraires » de tota l’Occitania en associar a aquela granda fèsta los noms los mai prestigiós d’ièr, de uèi e… de deman : Claudi Marti, lo "paísan de l’anma", paraula de viu al rencontre d’un pòple, messatgièr d’espèr e de lucha, aquel que « prenguèt la guitarra al diapason de totas las gents que volián ne’n acabar amb la societat-casèrna ». Malaut, Marti èra pas a Montinhac, mas Joanda, que veniá de gravar "Register" èra vertadièrament aquí per interpretar l’arquetipe occitan "Un país que vòl viure". Un public plan afogat repreniá amb Joan-Pau Verdier e Joan de Nadau "L’escharpa de fuòc" et "L’immortèla", venguda dempuèi d’annadas lo segond « imne » occitan. Eric Fraj, amb una votz ampla e timbrada, cantava "Varsovia" e "Marinhier" (Eric Fraj, dont Marti disiá en 1981 : « as de cançons bombissentas coma de las bòtas de sèt lègas… d’autras afustadas sus las nivols, per crebar lo temps, l’oblit, l’ivèrn e la conariá… Ambe tu, Eric, cantarem. Crèsi qu’anam èsser plan nombrós… »). Patric e Joan avián convidat l’enfachinant contaire Danièl L’Homond, la corala de l’Atelièr Sarladés de Cultura Occitana que interpretèt "Trauca montanha" e "Vièlhs batèus", lo grop IGOR amb "Ai páur". Bonnefon e Salinié estrambordavan lor public amb "Adiu", "Al fons de tu", "Miladiu", "La pendula" ; Pascal Bonnefon, Gerard Morandi e Daidièr Berguin reprenián "Bebé d’Òc" de Bigaròc (« Le chant du sud » de 1989, mescladís « rock-folk » e oc-francés) ; lo grop « Cur deus òmes » (Còr dels òmes de Yannick Guédec) interpretava "Entre la Reula", "Nuèch de mèl" et "La margarita blanca". E aprèp los balets de Daidièr White aquò fuguèt un final esbleugissent, grandàs, ont tots los participants mesclavan còrs e votz dins un boiradís d’aires de tota beutat.

Peiraguda 2009 demorarà un cap d’òbra inoblidable, gravat per totjorn dins nòstre còr e nòstra memòria. Grandmercés, los amics !

Max Rouquette e la lenga de Peiraguda
Retrobar lo cant prigond

Fàcia al guetò cultural ont son embarradas la poesia e la cançon occitanas e una França espaventada per sa pròpria memòria, es un prodigiós escrivan que luchèt sa vita tota contra lo prejutjat caput d’agachar coma inferioritat lo fach de parlar occitan e contra una pedagogia de la delacion. Aquel autor, amorós aparaire del parlar de sos grands (e dels meus, tots mos aujòls del ranvèrs de Rabairac), a escrit en francés e subretot en occitan que, d’aprèp el, es « una lenga belcòp mai expressiva que lo francés », fabulós lengatge de libertat, son vocabulari es, coma en anglés e dins plan d’autras lengas, de còps que i a tres a quatre còps mai ric e plegadís en variacions, en connotacions e mai que mai en cargas afectivas. Max Rouquette es revirat en francés, italian, polonés, alemand, anglés, galician, catalan, arab, neerlandés, castelhan, danés…

Se n’es un – amb Bernat Lesfargues – que, a travèrs sas paraulas tan vertadièras, sovent pertocantas, partatja l’engatjament e l’engenh de Peiraguda, aquò’s ben Max Rouquette, musician dels mots e de l’èime. Escotam-lo, mas en per avant soscam sus çò qu’escriviá Frederic Mistral (Prèmi Nobel de literatura per son subrebèl poèma en occitan, « Mirèio », tan presat per Lamartine) :

« Aquelo lengo d’O… à l’escolo la coursejon e ie barron la porto au nas… ». (Discours prounouncia lou 31 de Mars de 1875 i Jo flourau de Mountpelié in Armana Prouvençau, 1876, pp. 33-37).

En 1877 ajustava amb d’accents premonitòris :

[« Rappelons-nous bien que le gouvernement, quel qu’il soit, n’aura jamais l’idée de donner quelque chose si on ne lui demande pas. Il est donc indispensable de réveiller partout, et dans toutes les classes, le goût et l’orgueil de notre langage, nostre parladuro]

puèi en 1898 : « … se lou provençau noun devié dins lis escolo servi qu’à cira li boto de soun desdegnous rivau, autant vau que lou laisson, coume a fa jusquo eici, viéure per orto e pèr campèstre… » (Lou Prouvençau dins lis escolo, Aïoli n° 261, 27 mars 1898).

D’unes an ausat escriure que « lo paísan a l’esperit lent e pesuc e es refractari a tota reflexion ». En 1999, e tornar uèi en 2009, l’actual Primièr Ministre francés a declarat : « La question de las lengas regionalas es un subjècte anodin… aquò’s un patrimòni que s’amerita brica de figurar al reng dels enjòcs culturals del futur. »

Aquò’s aisat e mesquin de parlar d’un passat complit, dels embelinaments saborós d’un patrimòni folclorisat e fossilisat ! La modernitat pòt se dire sonque en francés, en franglés o en anglés ? La question lingüistica es rarament estada pensada pedagogicament, politicament, culturalament o d’un simple punt de vista civic.

Dins una conversacion amb Enric Giordan, « L’espaci de l’escritura occitana », Max Rouquette evòca lo problèma de la clandestinitat de la votz occitana e de la censura practicada per las institucions francesas :

« Lo francés m’a jamai tentat. Sei tròp prèp dels èssers e de las causas. Set cents ans de regne e d’intellectualisme dessenat l’an passit. Una lenga sangbeguda que espeta jos las pressions tecnicas e anglò-saxonas, voidadas per l’abstraccion al punt de semblar belcòp mai a una algèbra qu’a un langatge. Jamai lo francés m’auriá permés de dire çò que sentissiái. »

« La consciéncia occitana, per ieu, aquò’s la d’una votz especifica, coma la de cada pòple, de tots los pòples, e que a pas de sens, nimai de rason d’èsser, que dins la mesura que ambiciona de s’integrar dins lo cant general, vòli dire lo còr de tots los autres pòples. »

« Per ieu, la batèsta, se batèsta i a (quin langatge guerrièr !), es sus dos fronts : lo d’una societat de conquistar, lo d’una cultura de sauvagardar… Quant a èsser lo "testimòni" d’una societat occitana rurala, dins l’ensemble, pensi que zo sei. M’a noirit, creat, fargat, e quitament se ne’n sei sortit, demòri a ela…Es lo luòc del lengatge. »

« Per un occitan coma los de mon espècia, ren es jamai jogat. An cresegut al pus negre de la nuèch. Al risque del ridicul, de la risenta condescendéncia dels uns, del grossièr mesprés dels autres. Éran una punhada d’irreductibles. E un jorn de 1968 an començat a aver rason. E òm a començat a los agachar autrament. Laidonc, lor trabalh èra pas inutil, fuguèsse mas per fondar los occitans en dignitat. Aquò’s lo primièr grat de consciéncia. Lo demai pòt seguir. »

Las Messorgas de l’Istòria
ne’n acabar amb lo silenci

Ome d’Òc, as dret a la paraula. Parla !

« Escriure sus la Memòria, aquò’s protestar contra aquela amnesia, demandar pardon a totas aquelas e a tots aquels que an volgut per nosautres una vita a nautor de còr, que an somiat d’un monde que seriá ni voide nimai absurd e que an esperat que l’anma populària seriá jamai una anma mòrta. »

Aquelas paraulas son de Robèrt Poudérou, amic de classa Terminala al Licèu Bertran de Born a Peiregüers, autor de « Les cahiers du grenier » (L’Harmattan, 2008) e meteire en scèna que anima dempuèi 1994, en Perigòrd, lo festenal « La mémoire des Humbles ».

« O praube liatge abusat, digne d’este despaïzat, qui laixas per ingratitud, la lenga de ta noyritud, per, qant tot serè plan condat, aprene un lengatge hardat... »

Pey de Garros, « Poesias gasconas », 1567.

Perqué, pendent de sègles, los dròlles escolarisats an pas agut lo drech de conéisser lor passat, la lenga de lors aujòls o de lors parents e grands-parents ? Perqué lor an ensenhat l’istòria escrita per de chovinistas "cocardièrs" ? Perqué lor an mentit ?

1209-1244 - Sinistra crosada contra los Albigés, barbaria venguda del Nòrd, denegacion de libertat de religion, de pensada liura. I aviá los objectius teologics de la papautat mas tanben los objectius economics : per lo rei de França lo desfís èra de conquistar una vasta tèrra rica que s’obrís sus la Mediterranèa. En quela annada 2009, uèch cents ans aprèp, a Carcassonna, tota l’Occitania se soven amb esfrai d’Arnaud Amaury, de Simon de Montfort, de l’Inquisicion, dels chaples e dels lenhièrs.

1244 - Lo  « camp dels cramats »  a Montsegur. Los Capecians an dominat e ganhat militarament. « La Montjòia » – ancian crit de guèrra – demòra per totjorn pel pòple occitan lo blòt de pèira simbolic e sacrat consacrant lo sovenir, tal un "monument als mòrts".

« La Canson de la Crosada », long poèma istoric e epic, es lo mai important testimòni de l'Istòria (cobrís los eveniments de 1208 a 1213 e de 1213 a 1218, a l’encòp parcial e imparcial. La primièra partida de 2772 alexandrins es de Guilhèm de Tudèla, freg cronicaire, alara que la segonda partida de 6810 alexandrins es l’imne dolent d’un autor anonim mas engatjat, abraçant la causa occitana). « La Canson » relata tota l’orror del genocidi dels faidits.

Caldrà esperar mai d’un sègle per que la lenga de l’Amor venga arma de resisténcia e de combat ; aquò’s sonque a la fin del sègle XIX que Frederic Mistral serà l’un dels primièrs a escriure :

« E tout fiéu dóu Miejour, en legissènt aqueli pajo, ressentira toustèms sauta soun cor… lou sang que regoulè dins aquelo orro mescladisso a belèu cimenta li foundamento de la Franço… i’a ‘no causo que li mort nous demandon e que li mort i’an dre, quand soun toumba pèr la patrio dins la bataio : acò’s la remembranço. Tout ome que defénd lou sòu de sa patrio, que lucho e mor pèr elo, merito longo-mai la remembranço dóu païs. (Discours a la santo-estello d’Albi, 1882).

« Coumo benesissèn lou cèu de nous avé counserva aquelo "cansoun" ! »

Uèch sègles an passat e, contra la terribla amnesia de l’òme, lo sovenir del chaple de Besièrs es luènh de s’èsser escafat. Dos espectacles restituïsson amb un vertadièr pensament de vertat istorica aquel episòdi tragic : en agost 2009, « Oc Cathares - La Croisade », espectacle-memòria sus la crosada levada pel papa Innocent III per véncer los « eretics », se debanèt a Carcassona (fargat per Cristian Salès e Anna Brenon, conselhièra istorica) ; en genièr 2010 Jordi Savall, lo grand musician catalan, violista gambista e cap de còr, ofrirà un vertadièr tribut a la memòria catara e occitana dins un concèrt, « Le Royaume Oublié  », ont tèxtes poetics en occitan revertant la violéncia de las persecucions se mesclan a la beutat del timbre dels instruments d’epòca de la Capella Reial de Catalunya.

1539 – Tres sègles son passats e l’occitan, lenga dominada, pèrd sa fonccion de lenga administrativa e juridica, utilisada fins alara dins tota l’Euròpa. Amb la promulgacion de l'Edit de Villers-Cotterêts per Francés Ier, los escrits oficials deuràn d’ara enlà èsser « en langage maternel françois et pas autrement ». Mas al sègle XVI la lenga mesprezada demòra la lenga de tot lo jorn del pòple d’Òc e òm assista a una primièra "renaissença", gràcia al poèta gascon Pey de Garros.

1610 - Lo refús de las raices populàrias ven de mai en mai important. Consequéncia de la Fronda o del despotisme reial, l’Academia de l’art poetic definís la lenga francesa « pura » e – coma serà descrita longtemps dins nòstres manuals escolars  : « agradabla, doça, pura, casta, nòbla e majestuosa ». Malherbe decidís lo fòrabandissament del parlar del pòple e de tots los vocabularis tecnics que son pas los de la cort e de la nauta societat parisenca. Traïssent sa pròpria lenga e sa cultura per satisfar son ambicion personala, percaça l’occitan en s’esforçant de « degasconisar  » la cort. Aquò’s la debuta de la copadura radicala entre la lenga francesa e lo pòple de França.

1634 - Richelieu crèa l’Academia Francesa que condamna tot lo parlar de la província.

1784 - Rivarol ven celèbre amb son « Discours sur l’universalité de la langue française » e ditz :

« Aquò’s suls patés que lo petit pòple practica sos capricis, del temps que la lenga nacionala es fòra portada. »

1794 - Alara que lo poèta ramondin Godolin renega de cap de manièra sa lenga d’Òc, l’abat Grégoire presenta, « al nom de la Libertat », un rapòrt suls "patés" a la Convencion lo 16 de Prairial de l’an II e la meteissa annada Barrère declara que los dialèctes locals son los "enemics de la Revolucion" e devon èsser anequelits. La Terror los assimila a l’Ancian Regim e soata universalisar lo francés que incarna la Republica, lo progrès…, la rason e la laïcitat. E çaquelà, en 1789, dins la Declaracion dels Drechs de l’Òme e del Ciutadan òm podiá legir :

« Cada ciutadan pòt parlar, escriure e estampar librament. ».

Mas, sens tròp lo clamar, l’abat Grégoire reconeissiá tanben :

« Per lors riquesas e lors prosodias manifèstas, los dialèctes rivalisan amb la doçor de l’italian e la gravetat de l’espanhòl. »

…e ajustava :

« Probablament, a la plaça de la lenga dels trobaires de lenga d’oïl, parlariam la lenga dels trobadors se París, lo centre del govèrnament, èra estat plaçat sus la riba esquèrra de Leire. » Michel Barris, « Langue d’Oïl contre langue d’Oc », Fédérop, 1978

1832 – l’ortografia de la sacrosanta Academia ven ortografia d'Estat. Se Hugo a dit : « Tots los mots son egals en drech »,

Stendhal, el, ausa escriure :

« Òm crei als fachilhièrs, òm sap pas legir e òm parla pas francés dins aqueles países [dins lo Miegjorn]. »

… e Michelet : « [Dins lo Miegjorn]… las gents aisadas al mens son francesas ; lo petit pòple es tot autra causa, benlèu espanhòl o moro… »

A la fin del sègle XIX, una figura istorica pro mesconeguda, Onésime Reclus, inventa lo neologisma "francofonia". Serà l’afogat promotor de l’expansion coloniala, apelant a fondar una "Africa francesa", la lenga francesa devenent la lenga mondiala, « lo vèrb de centenas de milions d’òmes de totas originas  », somiant d’un monde ont las lengas dels pòples colonisants acabarián en tot país per estofar las autras.

Se la francofonia existís uèi, los critèrs d’apartenéncia a l’Organizacion Internacionala de la Francofonia seràn pus, dins las tres darrièras decennias del sègle XX, condicionats per una istòria coloniala comuna, lo francés estent pus impausat coma lenga oficiala quitament se los países venguts independents sentisson totjorn la necessitat de contunhar amb la França de las relacions fondadas sus de las afinitats culturalas e lingüisticas. L’accent serà botat d’ara enlà sul multilingüisme e lo respècte de totas las lengas que constituïsson l’eretatge comun de l’umanitat.

Perigòrd Tèrra Occitana
Joan-Loís Lévêque

Dins un obratge recent, "Perigòrd, tèrra occitana" (junh de 2008), Joan-Loís Lévêque, president de Novelum, seccion perigòrda de l’Institut d'Estudis Occitans, apòrta, amb la rigor del lingüiste e de l’istorian, un esclairatge essencial sus l’identitat del Perigòrd. Volèm lo mercejar calorosament de nos permetre de citar de paginas de son analisi e de sa defensa d’un factor essencial dins l’aprendissatge de las lengas : lo bilingüisme. Los lingüistas, psicolingüistas e sociolingüistas an totjorn insistit sul fach que l’òm mestreja mièlhs la lenga se l’òm mestrejava sa lenga mairala, que l’unilingüisme èra una d’aquelas causas las mai raras al monde e subretot que fins a 8-9 ans las fonccions cerebralas del dròlle permetián lo mestritge de mai d’una lenga. Mas devèm malurosament constatar qu’en França l’ensenhament de las lengas comença sonque en CM2 o en seisena, donc aprèp aquel lindal d’atge. Escotem Joan-Loís Lévêque :

« Lo Perigòrd parla doas lengas. La primièra, l’occitan, es eissida d’un òrdre que l’òm poiriá qualificar de natural : es la frucha d’una evolucion lingüistica que comencèt sus nòstra tèrra aquò fai fòrça milierats d’annadas. La segonda, lo francés, li fuguèt impausada per los azards de l’Istòria ; si tan ben que vengut la lenga unica de la Republica, lo francés a abaissat l’occitan al simple reng de patés e l’a condamnat fin finala a l’escantiment e a l’oblit… Jos tots los regims, lo poder central a considerat que las lengas de França èran una menaça per l’unitat nacionala. Podiá ne’n èsser autrament ? Aquò’s justament per çò que la França s’es bastida en juxtapausant de territòris lingüisticament e culturalament diferents que los govèrnaments avián (e an totjorn) consciéncia de la fragilitat e del caractèr ambigú de l’identitat nacionala. Per faiçonar aquela identitat, pagun mejan fuguèt neglijat : negacion del caractèr multicultural de la nacion francesa, culte de la superioritat del francés al davant de las autras lengas de França, desrasigatge del bilingüisme a l’escòla e dins la vita publica, reescritura de l’Istòria amb la construccion de mites nacionals, concepcion de programas escolars unificats e purificats dels particularismes locals, confiscacion de l’espaci audiovisual al profièch dels mediàs « nacionals »… Uèi la França es lo sol país d’Euròpa que refusa encara de reconéisser sa riquesa lingüistica… La societat francesa aspira cada jorn mai a çò que siá combatuda la pensada culturala unica, enemiga de la diversitat e matritz de l’etnòcentrisme…

Lo sentiment d’apartenéncia a una cultura es pas justament lo pròpri de tota quista identitària ? La riquesa e la diversitat de las lengas e culturas de França son pas las compausantas las mai preciosas, e benlèu las mai remirablas de l’identitat nacionala ? Nòstre trabalh aviá pas d’autra ambicion : preparar las generacions futuras del Perigòrd, vièlha tèrra occitana, a l’idèia que lo monolingüisme a la francesa èra una colhonada, e que serviá ni l’interès, nimai la grandor del país. »

Ensenhaire lingüiste pendent mai de quarante ans amb de publics plan joves o adults e ancian conselhièr pedagogic per l’Aquitània, teni a dire coma sei sensible a çò qu’escriu Joan-Loís Lévêque e a son apròchi de l’accentuacion, de la fonetica, de la sintaxi e mai que mai de la grafia dicha "normalizada" que permetrà a aquela tan brava lenga d’Òc d’èsser partatjada e compresa per tots – respectant las riquesas e especificitats de vocabulari o d’expressions imajadas de tal ranvèrs o de tal vilatge – en plaça de persistar de sauvagardar, tot en sofrent inconscientament, una escritura "francizada" que pèrd sas raices. Lo sistèm de notacion grafic classic de Loís Alibert adoptat dempuèi 1945 (aprèp la refòrma començada tre 1898 per Estieu e Perbosc, Camproux e tant d’autres) es pertinent car los còdis de l’escrit se comparan jamai a los de la lenga orala. En Granda-Bretanha tots los locutors de tots los ranvèrs an de diferéncias vertadièras d’accent e de vocabulari mas legisson tots una grafia unica dins la premsa, la literatura e tots los mediàs. En China la refòrma de Mao Ze Dong a permés a de milions de locutors de lengas e dialèctes fòrt diferents de legir « Lo quotidian del pòple » gràcia a una ideografia simplificada e subretot una grafia « fonetica » unica. Cal sauvar la lenga occitana de las originas, la de nòstres parents e grands-parents que an patit de pas saber legir e an pogut trasmetre nonmàs en partida lo sol eretatge oral. Perqué pas far fisança als ensenhaires competents de lengas vivas, lingüistas e autentics pedagògs ? La responsa es entre las mans del Ministèri de l’Educacion Nacionala e de las autoritats rectoralas dels diferents ranvèrs d’Occitania. Cal rendre omenatge als animators-ensenhaires e a tots los benevòls de l’IEO e de las associacions.

De l’art d’escriure una lenga parlada per li permetre de subreviure

L’ortografia de la lenga d’Òc seriá un "francés patesat" ? A pas puslèu permés de respectar la diversitat dins l’unitat e la tolerància, amb de règlas de grafia comunas que permeton l’intercompreneson ?

Tre 1947 Carles Camproux fasiá lo punt sus la lenga d’òc que aviá un còp èra, una ortografia que li èra pròpria, la lenga dels trobadors tendent a una certana unificacion. Escriviá : « A partir del sègle XIII, la lenga correnta dels tèxtes oficials ofrís sus tot lo territòri una unitat ortografica remirabla se òm la compara a çò qu’èra a aquel moment l’ortografia del francés. »

Remarcava que l’unitat ortografica s’èra mantenguda mai o mens fins al mièg del sègle XV. Apuèi la lenga d’òc pas presa en compte sus la pus granda partida del territòri d’Òc aviá vist son unitat grafica roïnada jos l’influéncia de l’ortografia francesa utilisada pels "patesants". Vestida a la francesa, la lenga d’òc veniá desconeissabla d’un dialècte a l’autre e d’un autor a l’autre. Las grafias "patesas" o "patesantas" favorisavan atal l’esbrijament d’una lenga desfigurada. La confusion de las grafias multiplas dels escrivans rendián la lectura dificilament accessibla a tots ; dels escrivans e lingüistas dels sègles XIX e XX – demest los quals dos langadocians, Prosper Estieu e Antonin Perbosc que fondèran L’Escòla occitana en 1919, l’abat Josep Roux en Lemosin, lo doctor Honnorat – desiravan tornar prene la grafia dels trobadors, establissent las leis d’una grafia que podiá s’adaptar a tots los dialèctes. Frederic Mistral fuguèt totjorn favorable a aquel « retorn a las sorgas ». Son adversari, Roumanille, voliá escriure gaireben coma l’òm pronóncia dins una sola partida de Provença. Sa grafia felibrenca, francesa e rodaniana, copava los escrivans e locutors occitans de lor prestigiós passat e permetiá pas una intercompreneson generala. Mistral semblava capitar e cercava a convéncer en escriure :

[« C’est se moquer de toutes les règles, c’est vouloir transformer notre belle langue en un affreux patois, incompréhensible pour tout autre que l’auteur »](Letra a Roumanille del 14 d’agost de 1853), e, en parlant d’una « perpetualo transformacioun de coustume », d’una lenga tornada a l’estat salvatge, ajustava : [« Je trouve que je ne perds rien à ma réforme, pas même l’euphonie, et j’ai l’avantage de parler dans une langue comprise par ce moyen dans tout le Midi…] (idem).

[ Il faut, si l’on veut exister, affirmer carrément son existence, en reprenant les traditions de notre littérature méridionale. Il faut expulser hardiment tous les gallicismes et appliquer à nos dialectes modernes le système orthographique des troubadours. »] (Letra a Aquiles Mir de 1874).

1992 - 2009
L’Occitan e la Carta Europèa de las Lengas Regionalas
Passapòrt per una societat multilingüa

Enquistas, rapòrts, polemicas, punts mòrts… Los engatjaments del govèrnament actual son demorats letra mòrta.

Obèrta a la signatura dels membres del Conselh de l’Euròpa, a Estrasborg, lo 5 de novembre 1992, la Carta prevei la proteccion e la promocion de las lengas regionalas e minoritàrias istoricas, respectant lo drech imprescriptible e universalament reconegut de practicar una lenga regionala o minoritària dins la vita privada e publica, la preservacion de la diversitat lingüistica e culturala demorant a l’encòp un enjòc màger per las annadas a venir e una muralha contra la mondialisacion.

Fin 2009, la França, mai d’un an aprèp l’inscripcion de las lengas regionalas dins la Constitucion, a totjorn pas definit de quadre legislatiu en lor favor. En març de 2007 la precedenta Ministre de la Cultura, Cristina Aubanel, aviá anonciat lo depaus d’un projècte de lei per l’automne de 2008 ; mas, al nom de la centralisacion de l'Estat, violant la promesa de campanha del candidat Sarkozy en 2007 e en l’abséncia del ministre de la Cultura Frederic Mitterrand, Eric Besson, actual ministre de l’immigracion e de l’identitat nacionala, ven de declarar davant los deputats en sesilha publica que i auriá pas de lei sus las lengas dichas "regionalas", per çò que aquò « seriá contrari al principi d’indivisibilitat de la Republica e d’egalitat davant la lei » (sic). Lo 7 de mai de 1999 la França projèctava de ratificar la carta « dins la mesura que visava pas a la reconeissença e a la proteccion de las minoritats, mas a promòure lo patrimòni lingüistic europèu… lo Govèrnament de la Republica interpretant la Carta dins un biais compatible amb lo Preambul de la Constitucion  ». Dètz ans aprèp la França negariá donc la promocion de la diversitat culturala e lingüistica, a pena un an aprèp èsser estada guinhada per l’ONU per la negacion de sas pròprias minoritats. Demòra atal a contra corrent per rapòrt a d’autres país d’Euròpa, ont las nacions istoricas (coma Escòcia, Gallas o Catalonha) dispausan de poders alargats en matièra de promocion lingüistica, sens ingeréncia estatala.

Los 40 "immortals" de la sacrosanta Academia Francesa fondada en 1635 pel Cardinal Richelieu (la quita Academia que balhèt a Mistral quatre Prèmis : en 1861 per son òbra "Mirèio" dont òm a festejat aquesta annada lo cent cinquantenari de la primièra edicion, en 1884, en 1891 per son diccionari Lou Tresor dóu Felibrige e en 1897) an enverinat lo "debat" e pres una posicion inoportuna e per lo mens reaccionària en reclamant amb arrogància la retirada del tèxt votat pels deputats sus la reconeissença de las lengas de França que apartenon a son patrimòni.

L’objectiu dominant de la carta europèa es d’òrdre cultural. Conten una clausa de non-discriminacion tocant l’utilisacion de las lengas regionalas mas prevei tanben de mesuras lor ofrissent un sosten actiu, lo but demorant d’assegurar – amb un bilingüisme aboriu – l’ensenhament d’aquelas lengas e lor utilisacion dins los mediàs electronics, audiovisuals e escrits. Coma aquò poiriàn èsser compensadas las injustícias, las umiliacions e las condicions fòrt desfavorablas reservadas a l’occitan dins lo passat. Pr’aquò lo paísatge audiovisual cambia gaire laidonc que França 3 es sensat ajudar a l’expression e al developament de las principalas lengas regionalas parladas sul territòri metropolitan (article 37 del projècte de casèrn de las cargas).

Que ne’n serà deman de l’engatjament de l'Estat e/o de las autoritats territorialas  ? Las associacions son estadas las primièras a prene en carga la problematica de la subrevita de las lengas regionalas. Mas quala plaça especifica occupan uèi ? Quala es lor reconeissença ? Quals son los mejans dont dispausan ? E, problèma essencial per lor avenir, quala politica en matièra de formacion dels ensenhaires, de creacion de pòstes e de seguida dins lo cursús escolar ? Davant l’avaliment dels locutors d’aquelas lengas, l'Estat contunharà d’arroïnar las iniciativas e de perpetuar una discriminacion, al nom d’una "egalitat" republicana ?

LO FORUM DE LAS LENGAS DE FRANÇA
Patric LAVAUD - Langon, julhet de 2009

« L’accent mentís mens que la paraula » Jean Jacques Rousseau

« Que a la folia de l’Un, l’Occitania opause la vertat del plural » Feliç-Marcèl Castan

Patric Lavaud es un ami fidèl. Fuguèt mon colèga en tant que professional de l’animacion sociò-culturala a l’Institut de Tecnologia Miquèl de Montaigne, Universitat de Bordèu III, ont fuguèri ensenhaire tre 1968 puèi Mèstre de Conferéncias fins a 2004. Ai totjorn partatjat son engatjament pel multilingüisme e la dimension interculturala, la dobertura a "l’Autre". Es fondator del festenal occitan d’Eisinas, de las Nuèchs Atipicas de Langon e l’autor d’un memòri universitari, « Oralité et écriture dans la poésie de Bernard Manciet ». A còp sec acceptat de s’engatjar a nòstres costats dins aquel omenatge a Peiraguda.

Lo Forum de las Lengas de França, dont los Actes seràn publicats a la debuta de 2010, èra plaçat jos los auspicis de Martina Faure, deputada de Gironda, Presidenta a l’Assemblada, del Grop d’estudis sus las lengas regionalas. Un espèr mai que legitim tornava nàisser.

Sabi que lo tèxt e la letra que seguisson son d’una importància capitala, un testimòni unic sus aquel combat per la diversitat culturala ratificada per la carta de l’UNESCO – resulta d’una proposicion de Lionèl Jospin e d’una declaracion favorabla a las lengas regionalas de Jacme Chirac en 1998 – mas tanben sus la non-reconeissença recenta per la França de las lengas de son pròpri espaci e donc de l’occitan, « aquela brava lenga bruna e latina qu’òm voliá interdire » (Joan-Pau Verdier).

Julhet 2009, lo forum de las lengas de França

A l’initiativa de Patric Lavaud, director de las Nuèchs Atipicas, se debanèt, a Langon, lo divendres 24 de julhet de 2009, un Forum de las lengas de França, plaçat jos los auspices de Martina Faure, deputada de Gironde, presidenta a l’Assemblada Nacionala del Grop d’estudis sus las lengas regionalas.

Mai d’un an aprèp la modificacion de la Constitucion francesa del 23 de julhet de 2008, que permetèt d’inscriure dins l’article 75-1 que « les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France », aquel Forum de las lengas de França aviá per objectiu d’èsser un endrech d’informacion e d’escambi entre los diferents actors de las lengas de França : govèrnament e ministèri de la cultura e de la comunicacion via la Delegacion generala a la lenga francesa e a las lengas de França, parlamentaris, elegits del territòri, representants associatius e ensenhaires. Fuguèt l’escasença de tornar formular los espèrs de las associacions de defensa e de promocion de las lengas regionalas e territorialas de França, dels ensenhaires, dels elegits de la Republica e de las collectivitats territorialas. La publicacion a la debuta de 2010 dels actes del forum, que repren l’ensemble de las comunicacions, entend contribuir a tornar lançar lo debat public sus las "lengas regionalas" e s’inscriu precisament dins lo debat politic, parlamentari e ciutadan, sus la necessitat de transformar la reconeissença patrimoniala de las lengas regionalas en una vertadièra politica de sosten, de promocion e de developament de las lengas territorialas de França.

Al despièch de las anóncias del governament concernent un projècte de lei portant sus l’ensenhament, los mediàs, la cultura, la vita publica, fòrça es de constatar uèi que las promesas governamentalas son pas tengudas. Dempuèi la nominacion de Frederic Mitterrand, en junh de 2009, Ministre de la cultura e de la comunicacion, l’inquietud fròtja tant lo novèl ministre se fai remarcar per son desinterès de la question de las lengas regionalas. A l’ocasion de lor darrièra reunion en decembre, los deputats del Grop d’estudis sus las lengas regionalas an decidit de prene l’initiativa de redigir una o mai d’una proposicion de lei. Fàcia a aquel immobilisme governamental, las Nuèchs Atipicas organisaràn una segonda edicion del Forum de las lengas de França que se debanarà lo dimars 27 de julhet a Langon.

Patric Lavaud, director de las Nuèchs Atipicas de Langon, iniciator del Forum de las lengas de França.

Langon lo 14 de decembre de 2009

2032 - Gerard FAYOLLE e « Le Clan des Ferral »

L’escrivan istorian Gerard Fayolle, ancian senator de la Dordonha e president de la Societat istorica e arqueologica de la Dordonha, es, per sa part, preocupat per l’avenir de sa tèrra natala. Dins son roman ficcion – o "sciéncia ficcion" – afortís quant es visceralament amorosit de sas raices. Amb el lo concèpte de "patrimòni" recobra l’arquitectura, lo paísatge, mas tanben e mai que mai la lenga occitana viva, garantida de la subrevita d’un eretatge, d’una cultura, d’una identitat menaçadas.

Amb l'autorizacion de l’autor, publicam un extrait ont dos personatges abòrdan lo debat actual a l’entorn de la lenga occitana :

« En percórrer a grands pas las carrièras de Sarlat, me sei rendut compte que las novèlas tocant nòstra lenga occitana me reconfortavan gaire. Mas sos defensors contunhavan lor batèsta… Alara qu’èri fòrça ocupat per mos pensaments, rencontrèri lo canonge Lacépède, grand especialista de las lengas menaçadas… Aimava parlar amb lo liure-pensaire qu’èri de la subrevita de l’occitan mas tanben del francés. Per aquel sabent, las doas èran lotjadas a la meteissa ensenha. Preocupat de me cambiar las idèias e de respectar mon inquietud, m’a parlat sus aquel punt  :

Nòstres rèires-grands-parents se trobavan – naturalament, se poiriá dire – bilingües francò-occitans, e nosautres, sèm unilingües en francés ! Çò que destina nòstra batèsta al fracàs, car amic, aquò’s que lo public patís de cap de biais de se veire impausar per l’usatge la lenga anglò-saxona. Mièlhs quitament, vòl escarraunhar un sabir qu’es ni del francés nimai de l’anglés. Se crei atal mai sabent. S’agís aquí, coma diriá lo Sarladés La Boétie, d’un fenomèn de « servituda volontària ». Nos prosternant sens qu’òm nos i fòrça davant la lenga dominanta. Per seguir una mòda. Per pas aver l’aire despassat per nòstra epòca. Atal, nos passam nosautres-meteis a l’entorn del còl una còrda lingüistica. Nos destrusèm culturalament, e amb delectacion.

Per respondre al canonge, ai pas pogut m’empachar de tornar a mas preocupacions : – Nòstre suicidi cultural serà d’autant mai rapid, sénher canonge, que serem lèu nonmàs lo rèirepaís de la granda universitat anglofona « Préhistoria », que serà installada a Briva ! Los mots de nòstras lengas mairalas s’avalisson coma las pinturas sus las parets de las cavèrnas, coma los vestigis de la preistòria, coma d’un autre biais las espècias menaçadas o las costumas tradicionalas...

…Sus son sòcle, lo grand òme del Sarladés [La Boétie] semblava somiar al temps que los Perigòrds cultivats parlavan a meravilha l’occitan e lo francés, en respectar las doas lengas en plaça de las boirar. »

Gerard Fayolle crida un bram davant sa lenga d’Òc en dangièr, mas lo pessimisme daissa plaça a un espèr lucid :

« …Me sei retrobat au-dedins d’una confrariá formada de membres que se reconeissián còp sec tre qu’escambiavan lo salut occitan. Un ligam s’establissiá còp sec… Lo cercle dels iniciats a la lenga dels aujòls, en pèrdre de son importància, ganhava en fòrça e en fraternitat. En partant, sei passat, plaça de la Petita-Rigaudiá, jos una bandairòla que portava una citacion de La Rochefoucauld : « L’accent du pays où l’on est né demeure dans l’esprit comme dans le langage ». »

(Le clan des Ferral, Terres d’Histoires, Éditions Sud-Ouest, 2009)

-o-o-o-

A Joan e Patric, a Gineta e Pascal, a Jacme, Francés e Laurenç, e… a Joan-Pau

Mercés a tots de m’aver aculhit e de m’aver autorisat, amb la complicitat e l’ajuda preciosa de Sofia e Vincenç, a far aquel reportatge per los trenta ans de Peiraguda a Montinhac… d’en primièr en images (car, d’aprèp lo dicton chinés, « un image val dètz mila mots ») e puèi amb aquels qualques mots que venon del còr e que an plan de mal a traduire l’emocion, la magia, l’alchimia, la complicitat e la connivéncia, tot lo camp de la sensacion. Nonmàs dos mots : « Vos aimam  ».

« Sètz anats a l’escòla dels bòscs, vòstres modèls son la sorga suls calhaus, la saba lo long dels arbres, la sang dins las venas… »

Vòstra poesia, vòstras cançons, vòstras musicas son lo joièl del patrimòni cultural de nòstre Perigòrd Negre : doçor e tendresa, amistat e amor, dignitat e tolerància per dire vòstre rapòrt al monde, la beutat de vòstra tèrra, de vòstre terraire, de vòstre territòri, vòstre país, vòstre paísatge e tots aquels que i demòran, cantatz « Lo Temps de la Memòria » : aquel refugi de las tradicions del pòple, de sa lenga que nos apartenon e nos son ligadas estrechament. Pas de planh malencòni del passat, pas de folclorisme reductor e passat de mòda, mas una nostalgia : « tornar chas se », retrobar e perpetuar las raices contra tots los « copa-raices  ». Pus de vergonha. Un autre biais de luchar. La Cançon de Peiraguda serv de vertadièr vector a la reconquista culturala e lingüistica, a la defensa de las realitats identitàrias de nòstra tèrra d’òc.

Mon camin a crosat lo vòstre. Sei fièr e urós de vos aver rencontrats, urós d’aver partatjat amb tots los fraires poètas aquel inoblidable concèrt de vòstres trenta ans.

Quo’s pas acabat, los amics ! A lèu ! Rendètz-vos a Sarlat !

Lo Jacme

Jacques Saraben

Paunat, lo 27 de decembre de 2009

Testimònis d’amics

De grands escrivans e artistas an, a ma demanda, acceptat de testimoniar de lor afeccion al grop de musicians Peiraguda que bufa sas trenta candelas. Un grandmercés afectuós a tots : Bernat Lesfargues, Joan-Claudi Dugros, Pèire Gonthier, Joset Correa, Robèrt Poudérou, sens oblidar Claudi Marti (que, malaut, aviá pas pogut èsser present a aquel concèrt-aniversari).

Vaquí lors omenatges :

« …Òu, alai ! trenta ans que l’òm vos agacha trevar los camins, córrer lo long dels acrins, jogar a sauta-frontièra, lenga d’òc al bèc e guitarra a l‘espatla, trenta ans ! Lo temps de trenta vendémias e de trenta culhidas de castanhas, lo temps que cal a una generacion d’òmes per se complir. »

Claudi Marti, 2009

« …Hep, là bas ! trente ans qu’on vous observe à battre les chemins, à filer le long des crêtes, à jouer à saute frontière, langue d’oc au bec et guitare à la bretelle, trente ans ! L’espace de trente vendanges et de trente cueillettes de châtaignes, l’espace qu’il faut à une génération d’hommes pour s’accomplir. »

Claude Marti, 2009

Quò fai bon pauc que quò me prutz de parlar de Peiraguda. De los de Peiraguda, aquels goiats que prenguèron un jorn, i a trente ans, la decision de cantar lo Peirigòrd, lo lur, lo nègre, e tanben lo de las autras colors, de lo cantar dins la lenga mairala del terrador, l'occitan. Uèi, òm pòt se demandar çò que siriá nòstre Peirigòrd si i aviá pas aquelas votz, aquelas guitarras, aquelas paraulas per nos dire e per dire al monde tot lo plaser, e per de que pas lo bonur, de viure sus aquesta tèrra rufa e mofla a l'encòp. Quand lo cèl s'encrumís, escotatz un CD de Peiraguda e veiretz, o vos asseguri, miracle! veiretz las nivols s'esvanir. Vòstre còr se botarà a tustar un pauc mai fòrt e benlèu diretz "per mon arma! aquels dròlles vos farián dansar las quitas monjas d'un monastièr". A la glòria del bon Dieu, queraque, a mai que mai a la glòria del Peirigòrd.

Bernat Lesfargues, 2009

Voilà longtemps que ça me démange de parler de Peiraguda. De ceux de Peiraguda, ces garçons qui un jour, il y a trente ans, ont pris la décision de chanter le Périgord, le leur, le noir, et aussi celui des autres couleurs, et de le chanter dans la langue-mère du terroir : l’occitan. Aujourd’hui, on peut se demander ce qu’il en serait de notre Périgord s’il n’y avait pas ces voix, ces guitares, ces mots pour nous dire te dire au monde entier le plaisir, et pourquoi pas le bonheur, de vivre sur cette terre à la fois rude et tendre. Quand le ciel devient noir, écoutez un CD de Peiraguda, et vous verrez, je vous assure, ô miracle, vous verrez les nuées se dissiper. Votre cœur se mettra à battre un peu plus fort et peut-être direz-vous « nom de nom ! ces drôles sont capables de faire danser jusqu’aux sœurs d’un couvent ». A la gloire de Dieu, bien sûr, mais surtout à la gloire du Périgord.

Bernard Lesfargues, 2009 (texte occitan et texte français de l’auteur)

Peiraguda fai partida de la generacion de mai 68. Dins las annadas seissanta-dètz, la nòva cançon occitana se fai auvir, mas tanben un nòu teatre, engatjats tots dos, que parlan dels problèmas economics e socials que travèrsan la societat en país d’òc. Aquò’s lo temps de Volem viure al pais, los grands recampaments sul Larzac, las primièras Calandretas.

Aquò’s la generacion de Claudi Marti, Mans de Breish, Rosina de Pèira e tanben Los de Nadau, que vendràn pus tard Nadau. Mas perqué cantar en occitan ? Aquò’s una question de subrevita. Lo lectorat dels escrivans d’òc es rar, lo pòble occitanofòn sap pas legir sa langue. Pauc parlada dins las familhas e puei pas mai transmesa per elas, es fòrabandida dins lo campèstre. Un sentiment de vergonha, tot entièr dins lo pòble, limita l’usatge public. La lenga vai s’embarrar dins lo folclòr.

Laidonc òm la canta, sa lenga. E trenta ans après, òm la canta sempre, e Peiraguda es totjorn viu. Aquò’s remirable. I aviá belcòp d’emocion demest lo milierat de personas presentas aquel l7 d’abril 2009 a Montinhac per festejar aquel anniversari. Joan-Pau Verdier èra aquí, fisèl amic de totjorn. I aviá tanben Ian de Nadau, vengut de son Bearn natal. Claudi Marti, malaut, èra excusat. E tot aquel brave monde cantava la lenga nòstra !

Un delici per los uèlhs e per lo còr.

Joan-Claudi Dugros, majoral del Felibrige, 2009

Peiraguda fait partie de la génération de mai 68. Dans les années soixante-dix, la nouvelle chanson occitane se fait entendre, au même titre qu’un nouveau théâtre, engagés tous les deux, qui abordent les problèmes économiques et sociaux qui traversent la société en pays d’oc. C’est l’époque de Volem viure al pais, les grands rassemblements sur le Larzac, les premières Calandretas.

C’est la génération de Claude Marti, Mans de Breish, Rosina de Peira et aussi Los de Nadau, devenus plus tard Nadau. Mais pourquoi chanter en occitan ? C’est une question de survie. Le lectorat des écrivains d’oc est rare, la population occitanophone ne sait pas lire sa langue. Peu parlée dans les familles et d’ailleurs plus transmise par elles, elle est reléguée dans le milieu rural. Un sentiment de vergonha (de honte), global dans la population, limite l’utilisation publique. La langue connaît un enfermement dans le folklore.

Alors on la chante, sa langue. Et trente ans après, on la chante toujours, et Peiraguda est toujours vivant. C’est remarquable. Il y avait beaucoup d’émotion parmi les mille personnes présentes le 17 avril 2009 à Montignac pour fêter cet anniversaire. Joan-Pau Verdier était là, fidèle ami de toujours. Il y avait aussi Yan de Nadau, venu de son Béarn natal. Claude Marti, souffrant, était excusé. Et tout ce beau monde chantait nostra lenga (notre langue)  !

Un régal pour les yeux et pour le cœur.

Joan-Claudi Dugros, Majoral du Félibrige, 2009.

Peiraguda

Un trobador se’n vai cap a l’orizont que vei e lo vent d’en çò nòstre li rauba sas paraulas.
Una musica cor sus las civadas fòlas e clantisson los esclòps dins los camins tindaires.
L’accordeon jòga al petit bal d’ivern una ricancoina qu’òm tòrna dire a l’aurelha de las dròllas.
E nos arriba d’unes còps de velhadas fòrt ancianas e de duras sasons un vièlh cant de revòlta
Lo temps d’avant tòrna que canta Peiraguda nos dire risolièr la dignitat dels òmes
Perqué voldriatz que ne’n aguèssi pas enquera de bonaür ?

Pèire Gonthier, estiu 2009

Un troubadour s’en va vers l’horizon qu’il voit et le vent de chez nous lui vole ses paroles.
Une musique court sur les avoines folles et claquent les sabots dans les chemins sonores.
L’accordéon joue au petit bal d’hiver un refrain qu’on redit à l’oreille des filles.
Et nous parvient parfois de veillées très anciennes et de dures saisons un vieux chant de révolte
Le temps d’avant revient que chante Peiraguda nous dire en souriant la dignité des hommes
Pourquoi voudriez-vous que je n’en ai pas encore du bonheur ?

Pierre Gonthier, été 2009

Tota lenga a son cant e son mistèri. E per çò qu’es de l’occitan que es ben una lenga ? Son cant es aquel que a la facultat de botar un sorire dins nòstra votz e d’exprimir la doçor de viure dins nòstre ranvèrs.

Son mistèri es dins lo poder que a de portar a nòstras aurelhas, amb mai de calor umana e de poesia, los contes de las velhadas d’autres còps.

L’occitan es pas un convit a una retirada identitària mas a tornar préner suausament lo camin de nòstras originas per fin de tornar balhar sa plaça a la cultura regionala de nòstres ancians.

Atal l’occitan parla a nòstra arma.

Robèrt Poudérou, 2009

Toute langue a son chant et son mystère. Qu’en est-il de l’occitan qui est bien une langue ? Son chant est celui qui a la faculté de mettre un sourire dans notre voix et d’exprimer la douceur de vivre dans notre région.

Son mystère est dans le pouvoir qu’elle a de porter à nos oreilles, avec plus de chaleur humaine et de poésie, les contes des veillées d’autrefois.

L’occitan n’est pas une invitation à un repli identitaire mais à reprendre sereinement le chemin de nos origines afin de redonner sa place à la culture régionale de nos anciens.

Ainsi l’occitan parle à notre âme.

Robert Poudérou, 2009

Mercejaments  : Totas las fotografias del concèrt de Peiraguda lo 17 d’abril de 2009 a Montinhac e los retrachs de figuras occitanas que illustran aquel article son signats Jacme Saraben, dessenhaire, pintre e fotograf que nos autorisa aicí a las publicar. Version française