Loisa e Albin dins las annadas 70

LETRA D’AMOR AL PERIGÒRD

per Sofia Cattoire

I a de causas que comptan dins una vita, que vos bastisson e vos aparan. An daissat en vos una emprenta e quand las tornaretz rencontrar, vos emplenan, vos rescaufan, tòrnan trobar lor plaça lo pus naturalament del monde. Avèm getat sus la granda tèla del web lo 21 de junh de 2006, jorn de l’estiu, aquel magazin que consultatz quitament ara meteis : www.albuga.info en francés e en anglés, mas tanben en occitan. Aquò’s en occitan, en « patois » qu’ai vist viure las mai bravas personas que sián : la Loísa e l’Albin, paísans que vivián de ren o puslèu de tot çò que i a d’essencial. Un potz, un pichon jardin, de la lusèrna per los conilhs, un pòrc noirit amb de las castanhas. Dins lo bòsc, los campairòls e la cabana per far lo fuèlhard e los boiricons. Quand Albin vesiá un brave cep o un domergal sul bòrd del camin, los daissava per que los trobèssi. Viviái coma una princessa sul ròc que cobrís l’abric de La Ferrassiá, la necropòli neandertaliana la mai generosa : un òme, una femna e cinc dròlles enterrats aicí aquò fai 50 000 ou benlèu 70 000 ans, i fuguèron retrobats.

Sofia Cattoire, jornalista grand reporter

Ieu, pichona cabra liura arribada en Perigòrd à l’atge de rason, passavi mon temps a davalar jusca a l’abric que me pivelava jà. Tota aquela suaudor, aquela umanitat, las ai retrobadas trenta ans pus tard, aprèp aver fait mon torn del monde per èsser segura. Sei segura, adara, mon paradís es aicí e son de monde coma l’Ivona, lo Juli e lor dròlle l’Eric que m’an permés de me’n assegurar, aquò fai pas tant longtemps. Lor rendi aicí omenatge e lor dediqui nòstra linha editoriala, basada sus l’enveja de testimonhar de causas polidas e reviscolairas per çò que i a pas nonmàs de las orrors e de dramas a contar.

Eric Castang, urós e ortalièr

Aquela familha de Mausens e Miramont a reinventat un biais natural de cultivar son jardin. Una ortalariá sàvia e esclairada a basa d’insèctes e de bon sens. Un apròchi vertadièrament portaire d’avenidor, e aquò’s amb aquela mena de demarcha qu’avèm creat nòstra rubrica « Avenidor », per daissar qualquaren que balhe a nòstres dròlles l’enveja de contunhar.

Jos las sèrras, la Luta Biologica Integrada 100 % naturala a Mausens e Miramont en Perigòrd

LO PARADÍS, AQUÒ’S AICÍ, A MAUSENS E MIRAMONT
EXACTAMENT A LA CROSADA DEL 45^e PARALLÈL E DEL MERIDIAN 0

Ai daissat lo Perigòrd 25 ans de temps per far la jornalista dins las grandas ciutats, de còps quitament dins de lengas estrangièras : anglés, norvegian, rus o mongòl… e quand ai tornat pausar mas brancas en fàcia de lors raíces, dins aquela tèrra gorjada de rabassas e semenada de cròsas, lo Perigòrd Negre de mon enfància, ai çaquelà un pauc trantalhat per visar juste e tornar trobar la doçor de viure paísana que fuguèt ma terranha, mon engrais natural.

Lo luminós rison d'Ivona Castang sul mercat d'Albuga

Mos grands parents de còr, la Loísa e l’Albin, mos vesins providencials, èran pus d’aquel monde. Zo saviái dempuèi longtemps mas aquò’s a aquel moment que m’an lo mai mancat. Laidonc ai furetat. Aviái sentit un indici a Albuga, sul mercat. Lo radiós sorire de l’Ivona au mitan de sos boquets luminós. De flors dels camps, perfumadas, de las armonias de colors rafinadas, ren a veire amb los boquets surgelats. Laidonc, i aviá enquera un esper. Ai tornat montar la filièra e sei arribada, aprèp èsser passada jos un gròs viaduc del camin de fèrre en brica roja, dins lo niu onte frotjavan aquelas flors e onte vivián aquel monde : la familha Castang de Mausens e Miramont. Lo pair, la mair, lo dròlle, sa femna e lors dos drollets, sens doblidar lo can Volcan, los gats, e en quasi permanéncia, de visitors. Disi ben visitors e non pas « practicas » per çò que dins aquel jardin onte flors e ortalissas se partatjan las sarras e lo plen aire, òm ven tant per far son mercat coma per lo plaser de la permenada e del brin de charradeta, totjorn possibla e plasenta, qualque siá lo moment que l’òm interrompe.

Ivona e Eric Castang, actius e aculhents

Aquò’s d’autant mai impressionant quand òm passa una jornada complèta dins la bòria. Laidonc òm se rend compte qu’entre dos sorires, conselhs de jardinatge o informacion de prumièra borra sus las darrièras trobalhas preistoricas dins lo ranvèrs, l’Ivona, lo Juli, e lor dròlle l’Eric trabalhan sens quitar, en passar d’oras en plena calor per culhir tomatas, cogombres, mongetas verdas, auberginas, corgetas o melons, en dormir de totas pichonas nuèchs en plena sason, mas se relevant frescs coma de goions per vos aculhir amb doçor e bona imor.

Jol castèl de Miramont, la bòria ortalièra

DEL CINC MILA PÒRRES A L’ORA

L’Eric, lo dròlle, nascut lo 28 de setembre de 1961, en plena possession de sa radiosa quarantena, transplanta alègrament sos 5000 pòrres a l’ora. Lo vertadièr recòrd qu’avèm omologat fuguèt de 175 pòrres sus una meteissa linha en doas minutas, mas dins la mesura que fau considerar una leugièra perda de temps al moment del cambiament de tièra, preferissèm nos basar sus una mejana de 166,66 e arribar a la chifra ronda de 5000 pòrres a l’ora, en saber que ne’n a jamai tant a plantar d’un sol còp.

Cada annada l’Eric Castang transplanta 10000 pòrres e planta 90000 pès d’ensaladas. Aquò juste per vos balhar una idèia del fum de trabalh que se fai jos los 2500 m² de sarras e sus 3 ectaras de tèrras cultivadas en plen aire.

Eric Castang, l'un dels precursors de la Luta Biologica Integrada

AICÍ BAS, LO MIRACLE A DE LAS ALAS E BELCÒP DE PESOLHS A DEVORAR

E aquò’s laidonc que sus ieu la revelacion tombèt. Cresi qu’aviá pres la fòrma d’un vòl d’abelhards, discret en se mas incessant. Me chatinglavan imperceptiblament la retina e los ausidors del temps que filmavi l’Eric que culhissiá sos 450 quilòs de tomatas del jorn, un jorn recòrd de julhet de 2005. I aviá alentorn de nosautres un fum d’insèctes, dels insèctes benvolents. Lors pichonas alas batián, lors pichonas patas galopavan, tot lo monde s’afanava baujament. Los abelhards vibravan los pès de tomatas per que lo pollèn mascle rencontre lo pistil femèla del temps que las larvas d’afidolètas fissavan los pesolhs e los chucavan goludament.

Lo mai naturalament del monde, sens tambor ni trompeta, e mai que mai sens pus cap intrant quimic - insecticidas, pesticidas e autre poison reputat aparar las culturas – l’Eric Castang s’èra lançat dins l’aventura ò quantben portaira d’avenidor de la « lucha biologica integrada ».

Autrament dit, aviá fait la causida de pus « sulfatar » a braç virat mas de se vodar, al moment convengut, a de largatges d’insèctes que, ben causits, sabon èsser d’arderós defensors dels legums.

Las tomatas suausas de la familha Castang

AICÍ ÒM PÒT MINJAR DE TOMATAS TRANQUILLES

Vaquí, aviái comprés, la fòrça, la magia, lo plaser d’èsser aicí èran ligats, e l’aviái sentit d’un biais intuitiu, arcaïc quitament gràcia a la femna preistorica que duerm en ieu, a la qualitat de l’aire, de l’aiga, de la tèrra e de las tomatas que en resultavan.

Aicí, coma zo disiá lo Juli cranament, òm podiá « minjar las tomatas tranquilles ».
Aquí, totas ufanosas sus lor pè, plenas de sabors e de jòia d’aver tant armoniosament frotjat.

Amb l’Eric avèm aprigondit lo subjècte. M’expliquèt que ‘chaptava sas caissetas d’insèctes a de laboratòris especialisats, aprèp aver fait lo bon diagnostic dels insèctes degalhaires a eliminar. Totas aquelas causas bravas e simplas que m’ofrissiá aquí, jos mon objectiu, m’an tornat balhar lo gost del jornalisme e aquò’s amb-d’el a la Una e lo raconte d’aquela « Revolucion culturala a Mausens e Miramont » que lançavem nòstre magazin d’informacion www.albuga.info l’estiu d’aprèp, lo 21 de junh de 2006, precisament. Las brancas, las raïces, las afidolètas e los abelhards, tot èra en plaça, tornar.

Juli Castang e son chen Volcan

LAS NÈU DE L’ATLAS

Lo Juli es un òme fòrt discret. Quand fai tròp caud, se bòta sus son trantòl, a l’ombra del vièlh telh, e se bòta a embotelar los inhons novèls o las bledas, a la frescura. M’a fisat son amor per sa tèrra, la paciéncia e lo temps que cal per la rendre noiricièra. Plantats en febrier, puèi transplantats en junh, los pòrres seràn culhits de setembre a març que venon. « Aquò pren son temps, è ? Aquò’s coma per la fava, las que amassèri a la fin de junh, èran estadas semenedas al mes de decembre. »
Aquí, sus son trantòl a l’ombra, lo Juli me contèt de bocins de sa vita e aquò èra bien.

Juli Castang es nascut dins aquel ostal e l'a pas jamai quitat.

SE FAI APELAR « JULI »

Degun l’a jamai apelat Estève, son nom de baptisme, manca l’administracion.

« Mon oncle que aviá perdut son dròlle a la guèrra de 14, a volgut que m’apelèsson Juli, coma el, en sovenir. Sei nascut dins aquel ostal en 1934. Tanlèu aprèp l’escòla, dempuèi l’atge de 13 ans, sei aquí, a virar e tornar virar la tèrra. Aquò fai un brave moment. Cresi que la sola interrupcion, aquò fuguèt lo servici militari : tretze mes en Alemanha puèi lo depart per Argeria, puèi un autre regiment al Marròc onte ai vist las nèus de l’Atlas. En tot, vint-e-uèit mes dins l’armada, per ren plan segur. »

Fòrça annadas pus tard, Juli menarà sa femna l’Ivona veire aquelas famosas nèus de l’Atlas, en viatge organisat. Per se sovenir de las bravas causas e oblidar los èrraments de las armadas e de sos bailejaires.

Juli Castang es a embotelar al fresc jol tilhòl

LO FRESC, AQUÒ LOS ATIRA

L’ostal es estat bastit dins aquel valon arrosat per lo Brungidou, en 1933. Juli i nasquèt lo 11 d’aut de 1934. La granja es arribada en 1936. Juli trabalha sa tèrra dempuèi mai de seissanta ans. « Òm a jamai acabat, aquò arrèsta jamai, i a pas pro de jorns! »

Se planh pas, sorís e contunha d’embotelar suausament. Aima son mestièr que li permés d’observar lo cicle de la natura e lo desfilat de las practicas.

« I a de monde, òm a l’ocasion de parlar, aquò’s plasent. De mai en mai lo monde tòrnan a la campanha, en çò del productor. Lo fresc, aquò los atira. »

Ivona Castang del temps de sas acordalhas emb Juli Castang

L’IVONA AU PAÍS DE LAS FLORS

L’Ivona, entre temps, a balhat a las polas, als conilhs e als pòrcs las cledetas de legums leugièrament passits : sonque de biò !

L’Ivona a lo còr leugièr per çò que dempuèi qualquas annadas cultiva enfin son jardin secret, emplenat de flors en plen aire e jos la sarra, e aquel grand reconfòrt li permés d’acceptar çò que l’a sovent laguiat quand èra joina :
« Tornarai joina per ren al monde. Sei nascuda onzièma de tretze dròlles, lo 14 de decembre de 1940, al castèl de Malbec à Fleurac onte mos parents èran emplegats coma servicials. A quela epòca los paísans èran mespresats, e aquò èra per ieu una vergonha d’aver de mans de paísana. Mon bonaür fuguèt de rencontrar Juli mon òme. Quand èrem nòvis, li arribèt lo dimenge de traversar tota la campanha de Mausens a Rofinhac en bòtas dins la nèu per me retrobar. Ma glòria aquò’s mos quatre dròlles l’Eric, lo Danís, la Gisèla e lo Laurenç que an tots fait d’estudis. I teniái enòrmament. Mon revenge aquò’s l’Eric que a sagut trobar, amb la proteccion biologica a basa d’insèctes, la solucion naturala qu’aviái totjorn cercada. Gràcia a quel metòdi, nòstre trabalh de paísans ortalièrs a tornat trobar tota sa dignitat, mièlhs, aquò’s vengut un mestièr d’avenidor. »

La granda passion d'Ivona Castang : la confeccion de gentes boquets de flors

PARPALHÒL LO JORN, LUCIÒLA LA NUÈCH

« Autres còps caliá trabalhar dur tota l’annada : los legums mas tanben la polalha, los conilhs, las aucas, los rits, l’embucatge. Òm aviá pas lo temps de s’amusar a far de l’ornamentacion. Ai pres ma preretirada e adara, me lanci dins çò qu’aimi vertadièrament : las flors ! Tota l’annada, cambi de plaça mos pòts dans la sarra que es caufada… ‘n i a pertot ! Las flors, aquò’s un etèrne renovèlament. A cada sason, sa flor. Òm se’n lassa jamai. Tròbi qu’aquò’s talament passionant. Aquò’s la Carlòta Castang, ma cosina, que m’a tot aprés sus las flors ancianas que coneissiá fòrt bien. Deve aver al jorn de uèi al mens 1000 varietats diferentas dins lo jardin. Adòri mai que tot confeccionar mos boquets. Culhissi de braçadas de flors lo matin a la frescor e ne’n empleni l’anciana sala de tuariá de la polalha. Lo ser m’installi e compausi amb ma paleta de colors. I passi mas nuèchs, compti pas mon trabalh. »

Los boquets d'Ivona sul mercat d'Albuga lo dissabte matin

Ental quand l’Ivona Castang se presenta amb sos delicats boquets sul mercat los dimars e dissabte matin a Albuga, ven de passar una nuèch blanca mas plena de colors e de sentors que l’enfadan e li fan obludar la manca de som. Parpalhòl lo jorn e luciòla la nuèch, l’Ivona viu al ritme de la luna e del solelh, al bòrd del Brungidou a Mausens e Miramont, exactament a la crosada del 45e parallèl e del meridian 0.

E al fons riva lo Bringidon a Mausens e Miramont en Perigòrd

LA PUS BRAVE CAUSA QU’AVÈTZ VIST

Un jorn que preniam lo fresc al bòrd del Brungidou, ventilats per de las domaisèlas blúias, ai demandat a l’Eric, a l’Ivona e al Juli çò qu’avián vist de mai brave dins lor vita.

L’Ivona m’a dit : « Un còp, dins lo bòsc, ai vist nàisser un campanhòl, coma quò plop ! En una fraccion de seconde, un cèp èra nascut. »

L’Eric m’a dit : « Ieu, ai vist popar de nenets eiriçon, agromelits contra lo ventre de lor mair, ben mofle. »

E lo Juli m’a dit : « Aquò’s brave tanben un pelon de castanha que tomba e que s’alanda, en autona. »

Tots aquels braves imatges se laissan pas aisidament filmar. Laidonc vos laissi las imaginar, suausament, lo ser al colcar. Et puèi se ne’n voletz d’autres vos sufís d’anar a Mausens e Miramont, jos lo viaduc de camin de fèrre, e de platussar un moment amb l’Ivona, l’Eric o lo Juli Castang. Son inagotables. E se aquel tèxte sembla a una letra d’amor, aquò’s tan mièlhs. Perqué filmar nonmàs los trebolaments e las misèrias del monde quand i a un Brungidou que raja juste a costa ?

Sophie Cattoire

Revirada en occitan : Joan-Claudi Dugros